Thời sự y học số 573 – BS Nguyễn Văn Thịnh

I. ẤN ĐỘ TRỞ THÀNH TÂM ĐIỂM MỚI CỦA ĐẠI DỊCH
(deux hommes touchée par le Covid et placée sous oxygène partagent un lit, faute de place, au service des urgences d’un hopital à New Delhi)
     Nó đang trở nên kẻ thù số 1 ở Ấn Độ. Các nhà khoa học đã đặt tên cho nó là B.1.617. Biến thể này của coronavirus đã được phát hiện ở Ấn Độ vào năm qua, nhưng chỉ chính bây giờ nó mới được nói đến. Nhiều người cáo buộc nó là nguyên nhân của đợt bộc phát dịch bệnh ở Ấn Độ, ở đây làn sóng dịch thứ haì đạt quy mô đáng hãi hùng. Hôm qua giới hữu trách đã thống kê 273.000 trường hợp và 1619 tử vong, điều chưa từng thấy ở Ấn Độ. Đất nước khổng lồ của Nam Á đã cướp mất từ Brésil tước hiệu nước bị nhiễm coronavirus đứng thứ hai trên thế giới, với 15 triệu trường hợp từ đầu đại dịch.
     B.1.617 phối hợp hai biến dị, E484Q và L452R, lần lượt được phát hiện trong biến thể California đối với biến dị E484Q, biến thể Nam Phi và Ba Tây đối với L452R.« E484Q và L452R cho phép coronavirus bám vào các tế bào để lan tràn dễ dàng hơn. Ngoài ra, những nghiên cứu mới đây cho thấy rằng L452R là đề kháng hơn với các kháng thể, GS Gautam Menon, giáo sư vật lý và sinh học ở đại học Ashoka, gần New Dehli, đã giải thích như vậy.Tuy nhiên, ông nói thêm rằng « những giai đoạn của bệnh cũng giống như trước. Một ý kiến được chia sẻ bởi GS Navet Wig, chef de département ở All India Institute of Medical Sciences de Dehli : « Đáng quản ngại nhất, đó là tốc độ mà virus lan tràn. Còn những triệu chứng thì không thay đổi. »
     Anurag Agarwal, giám đốc của Institut de génomique et de biologie intégrative de Dehli, quan sát rằng, như những bệnh nhân khác trước họ, các bệnh nhân kêu đau đầu, sung huyết mũi, đau họng, đau cơ. Bệnh nhân cũng bị ỉa chảy như đó là trường hợp ở Nữu Ước năm vừa rồi. Và vì khí hậu nóng và khô vào mùa này, nên vài người chảy máu mũi hay họng bởi vì họ ho và hách xì nhiều hơn. » Cách truyền, bằng những hạt không khí (particules d’air) hay bằng những giọt nhỏ (gouttelettes) được phát ra khi người nào đó hách xì hay postillonner, đã ít tiến triển. « ta chứng thực rằng với biến thể mới, có ít nhiễm hơn ở bề mặt, Anurag Agarwal đã nói như vậy.
    Điểm chung khác với những chủng xưa hơn : biến thể B.1.617 vẫn có thể phát hiện bằng những test PCR mặc dầu các thầy thuốc của Rajiv Gandhi Cancer Institute de Dehli đã nhận xét rằng biến thể này di tản nhanh hướng về các đường hô hấp. Vậy virus có thể không còn hiện diện nữa trong mũi hay họng ngay khi nó đã gây nhiễm phổi, và không được nhận biết. Vậy phải thực hiện một phim X quang phổi. « Khả năng phát hiện virus bằng test PCR là quan trọng hơn trước khi xuất hiện những triệu chứng. Sau đó, khả năng này giảm sau 7 ngày », Anurag Agarwal đã nói như vậy.

NHỮNG BIỆN PHÁP MÂU THUẪN
      Các nhà khoa học Ấn Độ vẫn lạc quan về tính hiệu quả của các vaccin. Ấn Độ đã khởi động chiến dịch tiêm chủng vào ngày 16/1/21 với vaccin AstraZeneca-Oxford, được chế tạo ở Pune, và vaccin của hãng dược phẩm Ấn Độ Bharat Biotech. 107 triệu người đã nhận ít nhất một liều. Những người đã  được tiêm chủng đã không phát triển một thể nặng, theo GS Anrora, giám đốc của Conseil indien pour la recherche médicale : Chúng tôi đang tiến hành một nghiên cứu trên những bệnh nhân trên 44 tuổi ở All India Institute of Medical Sciences de Patna. Những quan sát đầu tiên của chúng tôi chỉ rằng 95% những người được nhận vào cấp cứu đã không được tiêm chủng. Trong bệnh viện của mình ở New Dehli, GS Naveet Wig có cùng chứng thực : Những người già, vì đã được tiêm chủng, nên phát triển những triệu chứng nhẹ, trong khi ở những những người trẻ tuổi hơn, những triệu chứng nghiêm trọng hơn. Tuy nhiên, đối với Gautam Menon, phải tiếp tục thu thập những dữ liệu, đặc biệt ở nhân viên điều trị, để biết rõ ràng đích xác hơn.

     Mặc dầu biến thể B.1.617 không xét lại tính hữu ích của các vaccin và các khẩu trang, nhưng nó lan nhanh đến độ sự thiếu giường bệnh và oxygène gia tăng. «60% những mẫu nghiệm được lấy trong vài huyện của Maharashtra, vùng bị ảnh hưởng nhất bởi làn sóng thứ hai, đều mang biến thể mới, Anurag Agarwal đã quan sát như vậy. Ngược lại, ông chứng thực rằng trong tiểu bang Pendjab, chính biến thể Anh nổi trội.« Hai vùng này là những nguồn quan trọng của lây nhiễm », ông đã nói như vậy.

    Ấn Độ đã áp dụng những biện pháp mẫu thuẫn đứng trước làn sóng dịch thứ hai. Ở Maharashtra, giới hữu trách đã ban hành lệnh phong tỏa trong nhiều huyện, cũng như ở Dehli, tại đây dân chúng bị phong tỏa trong một tuần từ chiều thứ hai 19/4. Nhưng thủ tướng Narendra Modi tiếp tục vận động tranh cử ở Bengale-Occidental. Hôm thứ bảy 17/4, ông mê hồn khi thấy những đám đông chen lấn trong những buổi meeting của ông. «Tôi đã chưa bao giờ thấy nhiều người như thế », ông đã thốt lên, vẻ mặt vui sướng.
(LE FIGARO 20/4/2021)

II. NHỮNG KHÁNG THỂ ĐƠN DÒNG ĐỂ YỂM TRỢ VACCIN

      CORONAVIRUS. GS Michel Goldman thông báo về tính hiệu quả đáng chú ý của các kháng thể đơn dòng đặc hiệu đối với Sars-CoV-2 và đánh giá tình hình. Xét rằng đó là một phương thức điều trị bổ sung cho tiêm chủng và rằng nó khả dĩ đóng một vài trò quyết định để đảo ngược tiến triển của đại dịch hiện nay, ông chủ trương rằng châu Âu, và đặc biệt Bỉ, cần khởi động tốc độ cao.

      Các vaccin nằm ở trung tâm của cuộc chiến chống lại dịch Sars-CoV-2 nhưng không chắc chắn rằng chúng là phương sách cuối cùng duy nhất. Do đó tầm quan trọng phải thăm dò những hướng khác. Về phương diện này, liệu pháp miễn dịch tỏ ra đặc biệt hứa hẹn, nhất là liệu pháp miễn dịch dựa trên những kháng thể đơn dòng.

      Những vũ khí cực kỳ đặc hiệu này, phát xuất từ biotechnologie, từ nay ở trước cửa của chúng ta.Tên của chúng, tận cùng bằng mab, khó có thể phát âm.Tuy vậy phải làm quen với chúng bởi vì có lẽ đó là những điều trị của ngày mai
      Nguyên tắc là tiêm trực tiếp vào bệnh nhân những kháng thể tổng hợp được hướngchống lại protéine Spike của virus Sars-CoV-2, thay vì làm cho chính protéine Spike chế tạo những kháng thể này lúc tiêm chủng. Những kháng thể này được chọn lọc bằng génie génétique căn cứ vào tác dụng đặc hiệu chống virus của chúng. Sau đó chúng được làm cho tỉnh khiết và cô đặc trước khi được tiêm vào cho bệnh nhân, ở đây chúng bắt chước tác dụng của các kháng thể được sinh ra một cách tự nhiên bởi hệ miễn dịch. Chúng được gọi là đơn dòng bởi vì chúng được sản xuất bởi một đội quân các clone tiết những kháng thể tất cả hoàn toàn giống hệt nhau.
     Vài người gọi chúng là game changers. Michel Goldman, professeur émérite d’immunologie và président de l’Institut interdisciplinaire pour l’innovation en santé (ULB), nói đó là một bước tiến điều trị quan trọng đối với những người không thể được bảo vệ bằng những vaccin.

      Hỏi : Những kháng thể đơn dòng có lợi ở chỗ nào trong khung cảnh chống SARS-CoV-2 ?
      Michel Goldman : Chúng vận dụng một khái niệm đã chứng tỏ hiệu quả từ hơn một thế kỷ qua : đó là sự tạo miễn dịch thụ động (immunisation passive). Ra đời ở Pháp và Đức, sự tạo miễn dịch thụ động đã cho phép cứu mạng hàng ngàn trẻ em bị bệnh bạch hầu nhờ tiêm huyết thanh ngựa được tạo miễn dịch. Theo dòng thời gian, huyết thanh liệu pháp (sérothérapie) đã tiến triển hướng về sự tiêm những kháng thể được lọc từ huyết tương người trước khi xuất hiện những kháng thể đơn dòng được sản xuất trong phòng thí nghiệm.
       Được sử dụng ngay năm 1980 như điều trị hội chứng thải bỏ gây nên bởi ghép thận (rejet de greffe rénale), các kháng thể đơn dòng dần dần trở thành những thuốc thiết yếu trong ung thư và trong điều trị những bệnh viêm. Chính vào cuối những năm 1990 mà kháng thể đơn dòng đầu tiên chống nhiễm trùng đã xuất hiện. Đó là palivizumab, được sử dụng để phòng ngừa bệnh viêm tiểu phế quản nặng gây nên bởi virus respiratoire syncitial ở những trẻ sơ sinh có nguy cơ cao, nhất là những trẻ sinh non. Hôm nay, những sản phẩm này của biotechnologie là được chú ý nhất trong cuộc chiến chống lại những tai ương lớn do nhiễm trùng. Năm qua, những agence réglementaire đã chấp nhận sự sử dụng một cặp kháng thể chống lại virus Ebola. Chính một chiến lược cùng loại, dựa trên những kháng thể chống lại protéine Spike của virus Sars-CoV-2, được đề nghị để chống Covid-19.

     Hỏi : Kháng thể đơn dòng là mot bổ sung quan trọng cho các vaccin ?
     Michel Goldman : Những kháng thể đơn dòng không thay thế những vaccin nhưng chúng là một bổ sung quan trọng. Trong thời gian ngắn hạn, chúng sẽ cho phép bảo vệ những người dễ bị thương tổn khi những người này chưa được tiêm chủng miễn là chẩn đoán được thực hiện ngay khi có những triệu chứng đầu tiên.Về phương diện này, những «autotest» có thể hữu ích. Những kháng thể đơn dòng cũng rất hữu ích đối với những bệnh nhân mà hệ miễn dịch suy yếu không cho phép họ đáp ứng một cách bình thường với những vaccin. Tôi biết nhiều trường hợp của những người được ghép thận phát triển một Covid nặng mặc dầu họ đã nhận hai liều dự kiến. Đó là chưa kể những người con chờ để được tiêm chủng. Số người ở trong một tình huống suy giảm miễn dịch quan trọng không phải là không đáng kể. Ta có thể ước tính ít nhất 300.000 người trong đất nước của chúng ta. Khi họ bị nhiễm coronavirus, tất cả những bệnh nhân này rất có nguy cơ phải nhập viện, thường ở soins intensifs. Bỏ họ ở giữa đường là điều không thể nghĩ đến.

     Ngoài những người mang một ghép cơ quan, đó nhất là những bệnh nhân bị một suy giảm miễn dịch (immunodéficience) nặng, bẩm sinh hay mắc phải, của những bệnh huyết học ác tính (hémopathies malignes) tấn công vào hệ miễn dịch, hay suy giảm miễn dịch do điều trị (immunosuppression thérapeutique) sau khi ghép những tế bào gốc hay sau một bệnh tự miễn dịch. Hãy nghĩ đến tất cả những bệnh nhân được điều trị với kháng thể anti-CD20, điều trị này tiêu hủy những tế bào lympho sản xuất những kháng thể.

     Hỏi : Bao nhiêu trong số những kháng thể đơn dòng này đang được phát triển trên thế giới?
   Michel Goldman : Hôm nay, có khoảng 15 kháng thể đang được phát triển lâm sàng. Những kết quả của những nghiên cứu giai đoạn 1 đầu tiên là gây ấn tượng, đặc biệt khi ta nhìn sự giảm của những nhập viện và những tử vong ở những bệnh nhân có nguy cơ cao được điều trị sớm. Khi đó tính hiệu quả của chúng là khoảng 80%

     Điều trị tiến bước nhất là điều trị mà Donald Trump đã được hưởng vào tháng 10 năm 2020. Nó đã được chế tạo bởi biotech Hoa Kỳ Regeneron và sẽ được phân phối ở châu Âu bởi hãng dược phẩm Roche. Đó là một cocktail của hai kháng thể. Được gọi là REGN-COV2, coctail này phối hợp các kháng thể casirivimab và imdevimab. Ở Hoa Kỳ, hai thuốc điều trị này đã được chuẩn thuận bởi FDA để sử dụng cấp cứu.
      Ở châu Âu, Cơ quan dược phẩm đã đưa ra một ý kiến thuận lợi đầu tiên nhưng chưa cấp giấy phép  thương mãi hóa có điều kiện, điều này sẽ được thực hiện trong tuần đến. Vì lẽ có một sự khẩn cấp tương đối để bảo vệ những người dễ bị thương tổn nhất, Đức, Pháp và Ý đã thông qua đơn đặt hàng và đã bắt đầu sử dụng chúng. Vì những stock của những sản phẩm này bị hạn chế, nên Bỉ phải huy động nếu không muốn đến chậm.

     Thật vậy, một cuộc chạy đua thật sự để tìm các kháng thể đơn dòng đã bắt đầu, song song với cuộc chạy đua tìm vaccin.Trong số những hãng dược phẩm đua tranh khác, ta có thể kể AstraZeneca, hãng dược phẩm Celltrion của Nam Triều tiên, và cũng GSK vừa loan báo những kết quả đặc biệt đầy hứa hẹn.
      Sau cùng một thế hệ mới các kháng thể 2.0 xuất hiện. Trong số đó là những nanoaticorps, bắt chước các kháng thể lama, được hiệu chính bởi một kíp nghiên cứu Gant của VIB và hôm nay đang phát triển công nghiệp bởi hãng ExeVir Bio. Sản xuất dễ dàng hơn, những nanoanticorps này có nhiều ưu điểm khác, như chúng đi vào tốt hơn trong các mô và có thể được cho bằng những đường tiện lợi hơn là tiêm tĩnh mạch.

     Hỏi : Nhiều chướng ngại vẫn còn phải vượt qua. Nhất là sự cần thiết phải cho chúng rất sớm và thời gian của tính hiệu quả của chúng. Ông nghĩ gì về điều đó ?
      Michel Goldman : Quả đúng là trên 3 ngày sau khi nhiễm trùng phát khởi, ta mất rất nhiều tính hiệu quả. Vậy các kháng thể phải được tiêm ngay khi có những triệu chứng đầu tiên. Khi tình trạng của bệnh nhân cần nhập viện, thì quá muộn. Hôm nay, những kháng thể này có một thời gian tác dụng vài tuần, đủ để thắng một nhiễm trùng mới xảy ra.

     Những kháng thể đơn dòng thế hệ mới có thể vẫn tác dụng nhiều tháng, và do đó là một giải pháp thay thế cho các vaccin ở những bệnh nhân bị một suy giảm miễn dịch không thể đảo ngược.

      Hỏi : Còn các biến thể thì sao ?
      Michel Goldman :  Hôm nay ta biết rằng cách tốt nhất để ngăn cản sự xuất hiện kế tiếp nhau của những biến thể ngày càng độc lực, đó là tiêm chủng càng nhanh càng tốt. Nhất là những vaccin mà chúng ta đang có hiệu lực chống lại những kháng thể đang luu hành trong đất nước của chúng ta (Bỉ). Còn về những kháng thể đơn dòng, việc sử dụng phối hợp chúng là thiết yếu. Thật vậy, nếu virus có một biến dị cho phép nó thoát được một kháng thể, kháng thể kia của coctail nhắm một vùng khác với protéine Spike sẽ vẫn có tác dụng.

      Và rồi thì ta đặt nhiều hy vọng vào những kháng thể nhắm một cách rất đặc hiệu những vùng của protéine Spike không là đối tượng của những biến dị, gồm cả những biến thể sẽ xuất hiện trong tương lai. Như thế ta hy vọng đạt đến một điều trị càng vạn ứng càng tốt, bằng cách nhắm một épitope chung cho tất cả các virus của cùng họ.

    Hỏi : Giá cả mà những loại thuốc này sẽ được thương mãi hóa có thể cản trở sự tiếp cận chúng ?
     Michel Goldman : Hôm nay những giá cả được công bố là từ 1000 đến 2000 euro mỗi điều trị. Nếu ta xét đến những tiết kiệm mà chúng sẽ cho phép về mặt nhập viện và soins intensifs, sự đầu tư rất có ý nghĩa. Tuy nhiên phải nhất trí về những giá cả tương ứng với marge de profit hợp lý cho các nhà công nghiệp, xét đến nghiên cứu đã được tài trợ bởi những cơ quan công.

Hỏi : Sau cùng đặt ra câu hỏi về năng lực sản xuất công nghiệp để đáp ứng với nhu cầu…
     Michel Goldman : Thách thức hậu cần là rất quan trọng, cũng như đối với sự tiêm chủng. Cần phát triển những công nghệ chế tạo cải tiến  để sản xuất những sản phẩm sinh học này với quy mô lớn. Trong lúc chờ đợi, những năng lực sản xuất sẽ được hạn chế. Đó là lý do vì sao phải nhận diện một cách cẩn thận những bệnh nhân cần tiêm chủng tùy theo những yếu tố nguy cơ của họ, nghĩa là những người mà đối với họ ta có những lý do đúng đắn để tin rằng họ sẽ không vào soins intensifs nếu họ không được điều trị.

     Hỏi : Ông có hy vọng rằng những kháng thể đơn dòng chẳng bao lâu nữa sẽ được cho phép ở Châu Âu ?
     Michel Goldman : Các nhà khoa học châu Âu là tiền phong trong nghiên cứu về những kháng thể đơn dòng. Bất hạnh thay, sự ủng hộ mà Commission dành cho họ không đủ, đặc biệt để chuyển qua những giai đoạn tốn kém nhất, những giai đoạn của những thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn vì chúng xác định những chuẩn thuận đúng quy trình trước khi thương mãi hóa.

     Không có một hoạt động tích cực trong những tháng đến, ta rất có khả năng ở trong cùng tình huống đối với các vaccin, lúc mà các nhà công nghiệp đã phải hướng về Hoa Kỳ để tìm kiếm những hỗ trợ cần thiết về tài chánh. Đó là ý nghĩa của lời kêu gọi mà chúng tôi vừa đưa ra cùng với nhiều đồng nghiệp châu Âu…
(LE JOURNAL DU MÉDECIN 15/4/2021)
Đọc thêm :
      – TSYH số 571 : bài số 6
      – TSYH số 556 : bài số 8
      – TSYH số 547 : bài số 3
      – TSYH số 546 : bài số 5, 6, 7, 8
                    
III. COVID-19 : NHỮNG HẠN CHẾ CỦA VACCIN

     Một miễn dịch cộng đồng bền lâu chỉ với các vaccin không thôi có lẽ là ảo tưởng vì lẽ sự tăng sinh của các biến thể. Những phương pháp bổ sung sẽ là cần thiết.
     Thí nghiệm rất đơn giản của người Ý Rino Rappuoli, tiến sĩ sinh học, lãnh đạo section R&D des vaccins của hãng dược phẩm GSK, đã đi vòng quanh thế giới : ông đã tiêm chủng ban đầu (souche initiale) của Sars-CoV-2 vào trong huyết thanh giàu những kháng thể trung hòa (anticorps neutralisant) của một bệnh nhân đã dương tính với Covid-19. 80 ngày sau, bằng chọn lọc tự nhiên, chủng ban đầu bị biến đổi thành một virus biến dị mà chống lại nó những kháng thể đã không còn có tác dụng nữa. Có lẽ do một cơ chế tương tự, được tăng tốc bởi sự truyền ở người, mà dân chúng vùng Manau, Ba Tây (2 triệu cư dân), bị nhiễm 76% trong làn sóng dịch đầu tiên, lại còn bị tái nhiễm ồ ạt hơn vài tháng sau bởi một biến thể mới của virus. Một vaccin mang protéine Spike nguyên thủy (với nó Sars-CoV-2 xâm chiếm những tế bào của chúng ta) đã không còn bảo vệ họ nữa. Như thế làm tan vỡ tan tành ý tưởng về một miễn dịch cộng đồng gây nên bởi một sự lây nhiễm hay một sự tiêm chủng.
      Vào đầu đại dịch, nhiều khoa học gia tin tưởng vào một sự ổn định nào đó của virus. Với hàng ngàn biến dị xảy ra từ đó, và  mặc dầu rất ít đã sống sót, ta phải vỡ mộng bởi vì những biến dị tồn tại không ngừng gia tăng. Chúng ta hãy nhớ : chỉ chưa được 6 tháng, virus ban đầu của Vũ Hán đã được thay thế trên toàn thế giới bởi một biến thể lây nhiễm hơn, nhưng không nguy hiểm hơn, xuất hiện vào cuối tháng giêng 2020, mang biến dị D614G. Từ tháng 12/2020, ba biến thể khác rất hoạt động, biến thể Anh (501Y.V1), Nam Phi (501Y.V2) và Ba Tây (501Y.V3), đã bảo đảm tính liên tục.70% những lây nhiễm ở Pháp hiện nay là do biến thể Anh và 5-10% do những biến thể khác. Bởi vì những biến thể sau này (Brésil và Nam Phi) mang trên Spike biến dị E488K, cho phép virus, bằng cách làm giảm tác dụng của những kháng thể trung hòa, thoát một phần hay phần lớn miễn dịch được mang lại bởi các vaccin.Vaccin AstraZeneca gần như không hiệu quả chống lại biến thể Ba Tây ; biến thể này cũng đề kháng 7 lần hơn sự trung hòa của những kháng thể được gây nên bởi các vaccin à ARN, trong khi đó biến thể Nam Phi đề kháng 30 đến 40 lần nhiều hơn !

     Sự xuất hiện của những biến thể tiềm năng gây quan ngại, trong đó nhiều biến thể mang biến dị E484Q, từ nay được báo cáo mỗi tuần, gần như khắp nơi trên hành tinh, theo một nhịp độ dường như rõ rệt nhanh hơn nhịp độ của virus cúm. Mới đây, ở Lannion, một biến thể Bretagne mang 9 biến dị trên Spike và những vùng khác của virus, mà ta chưa biết độ lây nhiễm và tính nguy hiểm thật sự, đã xuất hiện, với đặc điểm biểu hiện những dấu hiệu lâm sàng của Covid-19 nhưng không thể phát hiện bằng PCR mũi họng. Bất lực !
SỰ CHỌN LỌC NHỮNG BIẾN DỊ NGUY HIỂM BỞI CÁC VACCIN À ARN VÀ ADN
     Giới hữu trách israel đã không xem nhẹ nguy cơ này, tuy vậy họ có thể hoan hỉ, với vaccin à ARN của Pfizer, đã tiêm chủng 2/3 dân số của với kết quả là một sự sụt giảm số những trường hợp ở khoa hồi sức và trung bình dưới 10 tử vong mỗi ngày. Đất nước trong giai đoạn giở phong tỏa dần dần và thận trọng ; cuộc sống trở lại, nhưng các biên giới vẫn được giảm sát chặt chẽ, để ít cơ may cho người mang một biến thể đến từ nơi khác, có thể đến vùng Đất hứa hôm nay. Một nghiên cứu được chỉ đạo bởi quân đội israel dấy lên sự lo sợ rằng sự tiêm chủng đại trà nhiên hậu có thể gây nên một áp lực tiến hóa (une pression évolutive) lên virus, sinh ra những biến dị có thể đề kháng với những vaccin hiện nay. Nguy cơ này cực đại với những vaccin đơn kháng nguyên (mono-antigénique) (những vaccin à ARN và những vaccin à ADN mà vecteur là những adénovirus). Để tạo miễn dịch, những vaccin này chỉ sử dụng một đặc điểm duy nhất của virus, protéine Spike, nơi biến dị nhất của Sars-CoV-2 !

NHỮNG GIẢI PHÁP THAY THẾ KHẢ DĨ

       Có ba giải pháp thay thế.1. Sử dụng những vaccin.vaccin gây miễn dịch với toàn thể virus bị giết chết và do đó những thành phần của nó để cho phép một sự nhận biết kẻ thù rộng hơn và một phòng vệ bởi hệ miễn dịch của chúng ta dầu những biến dị của Spike là gì. Những vaccin như thể chịu được tốt và ít đạc hiện hữu (CoronaVac de SinoVac và Coronav de Sinopharm). Pháp không có loại vaccin này. 2. Sự hiệu chính một vaccin vạn ứng. Khoảng một chức hãng dược phẩm ở Hoa Kỳ, ở Canada và ở Bỉ nghiên cứu về chủ đề này với hai phương pháp khả dĩ: tạo miễn dịch với một đoạn ổn định của virus (không biến dị) hay với toàn bộ những protéine của nó (có 25). 3. Sử dụng những thuốc, nếu dùng ngay lúc đầu của nhiễm trùng, sẽ loại bỏ virus trong vài ngày. Nhiều thuốc đã có để sử dụng. Rõ ràng rằng một sự tiêm chủng liên tiếp, mỗi năm hay hai lần mỗi năm, chống lại những biến thể sắp đến và sẽ trở nên nổi trội không phải là một giải pháp đủ để dập tắc đại dịch này

(PARIS MATCH 15-21/4/2021)    

IV. VACCIN : SẼ CẦN THIẾT MỘT LIỀU THỨ BA ?

     Ta có sẽ phải được tiêm một lần thứ ba chống Covid-19 sau khi đã nhận hai liều đầu tiên, thậm chí trở lại mỗi năm ở thầy thuốc để nhận một liều tiêm nhắc lại (injection de rappel) ?

      « Một giả thuyết có lẽ thật là một liều thứ ba có thể sẽ cần thiết, giữa 6 và 12 tháng, và kể từ đó sẽ lại có một tiêm chủng mỗi năm, nhưng tất cả điều đó phải được xác nhận », PDG của Pfizer, Albert Bourla, đã chỉ như vậy vào tuần qua trên đài truyền hình Mỹ CNBC. Vậy các hãng dược phẩm đã dự kiến những biến thể mới của các vaccin của họ và vài chính phủ đã đi nước trước : vào tháng hai, Vương Quốc Anh đã loan báo chuẩn bị một chiến dịch tái tiêm chủng vào mùa thu hay mùa đông.
     Nhưng trước hết tất cả sẽ tùy thuộc vào thời gian hiệu quả của các vaccin hiện nay. Những dữ liệu không được công bố từ Pfizer chỉ rằng tỷ lệ bảo vệ của vaccin Pfizer vượt quá 90% sau sáu tháng. Về phía Moderna, những người được tiêm chủng cũng dường như giữ những nồng độ kháng thể mạnh, hơn 6 tháng sau, theo một nghiên cứu được công bố trong tạp chí New England Journal of Medicine. Nhưng sự bảo vệ này phải chăng có thể còn kéo dài nhiều tháng, thậm chị nhiều năm? Vì thiếu thời gian nhìn lại, nên khó nói. Đối với chuyện gia virus học Paul Bieniasz, của đại học Rockefeller (New York), «những nồng độ này của các kháng thể sẽ giảm một cách không tránh khỏi và thời gian bảo vệ vẫn không được biết rõ. Theo cá nhân tôi, tôi sẽ nói rằng thời gian này có thể kéo dài một đến hai năm
     « Mặc dầu những kháng thể trung hòa (anticorps neutralisants) không phải là những kháng thể duy nhất bảo vệ chúng ta chống lại căn bệnh Covid-19 này, tuy nhiên dường như chúng đóng một vai trò không nhỏ, và tiêm một liều vaccin thứ ba cho phép duy trì những nồng độ của chúng ở một mức tăng cao », GS Jean-Daniel Lelièvre, trưởng khoa các bệnh nhiễm trùng của Bệnh viện Henri-Mondor (Créteil), và là chuyên gia vaccins của Bộ y tế, đã giải thích như vậy. Ông giải thích rằng sự tiêm liều đầu tiên (primo-injection) sẽ cho phép tạo một trí nhớ miễn dịch (mémoire immunologique), nhất là nhờ sự kích hoạt của những tế bào lympho B «mémoires», những tế bào tiền trạm (cellules sentinelles). Sau đó những tế bào này sẽ giữ sự nhận biết kẻ lạ và bảo vệ cơ thể trong trường hợp bị tấn công.« Những mũi tiêm tiếp theo cho phép duy trì sự huấn luyện chúng để phản ứng nhanh hơn.
      Nhưng những kháng thể này còn phải là những vũ khí phòng ngự thích ứng. Trong cuộc chiến phức tạp này, những biến thể làm phức tạp tình hình và cuối cùng có thể trở nên đề kháng với những kháng thể…Cho đến nay, các tập đoàn dược phẩm muốn làm an lòng : theo họ biến thể Anh làm giảm ít tính hiệu quả của các vaccin của họ và Pfizer đã loan báo trong một thông báo rằng sản phẩm của họ hiệu quả chống lại biến thể Nam Phi. Nhưng những dữ liệu đã không được công bố và các nhà nghiên cứu israel mới đây đã tỏ ra ít lạc quan hơn.  Những dữ liệu có khuynh hướng cho thấy rằng một tỷ lệ tăng cao của các kháng thể là có hiệu quả ngay cả chống lại những biến thể này, bởi vì vài trong số những kháng thể này tấn công vào những phần của virus không bị biến đổi bởi những kháng thể này, GS Lelièvre đã ghi chú như vậy. Nhưng khi người ta càng ngày càng được tiêm chủng hay bị nhiễm virus, áp lực lên virus này sẽ gia tăng và những biến thể mà chống lại chúng các vaccin hiện nay có thể ít hiệu quả hơn có lẽ sẽ tiếp tục xuất hiện, Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật đã cảnh giác như vậy.

MỘT ẨN SỐ QUAN TRỌNG
     Nếu mức độ của các khang thể gây nên bởi các vaccin hiện nay không đủ nữa, vậy phải thêm một mức bổ sung và tiêm những vaccin mới, có thể khác mỗi năm như đó là trường hợp đối với cúm, Jean-Daniel Lefièvre đã ghi chú như vậy. Tái chủng, nhưng với sản phẩm nào và chống biến thể nào ? « Hôm nay nếu ta phải chọn, đó sẽ là B.1.351 ; biến thể này đang lưu hành ở Nam Phi, theo những dữ liệu không hoàn toàn mà ta có, khi ta thực hiện những trung hòa (neutralisation) trong phòng thí nghiệm, ta ghi nhận một sự mất nhẹ tính hiệu quả của các vaccin đối với chủng Anh, trung gian đối với P1 Ba Tây và quan trọng hơn đối với chủng Nam Phi », Marie-Paule Kieny, chuyên gia về vaccin và chủ tịch của ủy ban khoa học Vaccin Covid đã giải thích như vậy. « Nhưng nếu ta dự kiến một sự tái tiêm chủng vào cuối 2021-đầu 2022, những biến thể khác có thể xuất hiện ; vậy phải theo dõi sát những tiến triển này.» Còn về tần số của những rappel này, hôm nay không thể nói trước điều đó, theo các nhà nghiên cứu.

     Dầu cho sự giảm của nồng độ các kháng thể hay sự nham hiểm của các biến thể là gì, triễn vọng một tương lai không phải tiêm chủng đều đặn phải chăng sẽ xa rời vĩnh viễn ? « Chúng ta chẳng biết gì về điều đó, Marie-Paule Kieny đã đánh giá như vậy. Điều đó sẽ tùy thuộc vào mức độ bảo vệ của chúng ta, vào năng lực của virus tiếp tục lưu hành một khi thế giới đạt được một mức miễn dịch tốt và vào năng lực biến dị càng nhiều hơn để thoát áp lực này.Bởi vì ta quan sát đối với VOC (variants of concern : những biến thể được theo dõi đặc biện hôm nay) rằng những biến dị quy tụ : cùng những biến dị phát triển ở những nơi khác nhau trên thế giới, như thể để giữ một năng lực gây nhiễm quan trọng, virus chỉ có một số khả năng hạn chế. » Đối với Paul Bieniasz, tái chủng cũng phải là nhất thiết không thể tránh được và có thể rằng, khi tất cả mọi người đã được tiêm chủng, Sars-CoV-2 chỉ gây một bệnh tương đối hiền tính và rằng tính miễn dịch được duy trì trong dân chúng bởi những nhiễm tái diễn không nghiêm trọng, cũng như đối với cảm cúm cổ điển. Nhưng đó là một ẩn số quan trọng hiện nay.»
     Trong lúc chờ đợi các hãng dược phẩm chế tạo những vaccin tối ưu hóa, mà sự cho phép thương mãi hóa sẽ phải nhanh hơn. « Cac agence de réglementation đang thiết đặt một schéma réglementaire giống với điều đã được thực hiện đối với cúm, Marie-Paule Kieny đã giải thích như vậy. Theo bà dự liệu là cần thiết «  để chắc chắn không phải lại rơi vào trong một tình huống hạn chế những cung ứng như tình huống mà ta biết hôm nay ».
(LE FIGARO 20/4/2021)

V. CÁC HÃNG DƯỢC PHẨM SẴN SÀNG ĐỂ SẢN XUẤT NHỮNG LIỀU NHẮC LẠI.

     Albert Bourla, PDG de Pfizer, đã xác nhận tuần qua giả thuyết về một liều thứ ba, thậm chí một tiêm nhắc lại hàng năm, có thể so sánh với tiêm nhắc lại của vaccin chống cúm. Tháng qua, Alex Gorsky, PDG de Johnson & Johnson, cũng đã gợi lên điều đó. Ý tưởng này ngày càng được chấp nhận trong số những nhà khoa học, đứng trước sự tiến triển và tăng sinh của các kháng thể.

     Tất cả các hãng dược phẩm đều trong tư thế sẵn sàng. Vào tháng hai, Pfizer và BioNTech loan báo đã phát động những thử nghiệm lâm sàng về tính hiệu quả của một liều thứ ba chống những biến thể mới của Covid. Vào tháng ba, đến lượt Moderna. PDG của hãng dược phẩm này đã tuyên bố tuần qua rằng ông ta hy vọng rằng «booster» của ông sẽ sẵn sàng vào mùa thu. Có thể đó là một liều 50 mcg, so với 100 mcg đối với vaccin ban đầu. Những vaccin.vaccin khác đang phát triển, trong số đó vaccin của Curevac, cũng bắt tay vào các biến thể. Sanofi đã bắt đầu những nghiên cứu để định hướng những lựa chọn về hai vacccin của mình.
      Sau nghiên cứu, thách thức sắp đến sẽ là sự sản xuất. Các hãng dược phẩm đang còn chiến đấu để giữ đúng cảm kết chuyển giao nhiều tỷ vaccin đã được đặt hàng ở châu Âu, ở Hoa Kỳ và trên thế giới, nhất là qua trung gian của chương trình viện trợ Covax, nhưng họ đã phải đưa vào trong kế hoạch của họ sự sản xuất các liều nhắc lại, Prashant Yadav, giáo sư ở Insead, đã tóm tắt như vậy. Để đạt được điều đó, họ phải dựa trên những năng lực sản xuất được thúc đẩy tối đa trong những tháng qua, nhất là nhờ nhiều sous-traitant. Pfizer/BioNTech đã cam kết sản xuất 2,5 tỷ liều vào năm nay, so với 1,3 tỷ được dự kiến lúc ban đầu, và 3 tỷ vào năm 2022. « Ở đây ta nói về một sự sản xuất được nhân lên 10 lần trong vòng chưa được 1 năm với một ảnh hưởng rất hạn chế lên sự sản xuất của những thuốc khác được chế tạo bởi Pfizer », một phát ngôn viên đã giải thích như vậy. Vào cuối tháng hai, Moderna đã loan báo một sự gia tăng sản xuất mạnh để đạt 700 triệu liều vào năm 2021 (so với 600 triệu được dự kiến lúc ban đầu) và 1,4 tỷ vào năm 2022. Nếu liều 50 mcg được xác nhận trong những thử nghiệm lâm sàng trên người, ta sẽ có một năng lực sản xuất lên đến 2,8 tỷ liều trong năm 2022 với giả thuyết ta sẽ chỉ sản xuất những liều nhắc lại, Stéphane Bancel đã tâm sự như vậy với Figaro.
      Các vaccin à ARN messager có nhiều ưu điểm để sản xuất những vaccin nhắc lại trong tương lai. Một mặt, thời gian chế tạo là ngắn.Ta có thể bắt đầu giao các liều hai đến ba tháng sau khi nhận diện các chủng, Marie Humblot-Ferrero (associée au cabinet BCG) đã nhắc lại như vậy. Ngược lại với vaccin chống cúm, mà sự sản xuất trên trứng đòi hỏi thời gian lâu hơn và đặt những hạn chế về volume. Mặt khác, các vaccin và những rappel đòi hỏi cùng nguyên liệu, cùng máy móc và cùng nhân viên, Stéphane Bancel đã giải thích như vậy. Vậy ta có thể làm một lot de vaccin một tuần, và tuần sau làm rappel rồi chuyển qua làm vaccin. Điều đó cho phép một sự uyển chuyển hoàn toàn và những technologie khác không thể sánh được.

    Tuy nhiên còn nhiều ẩn số đối với các hãng dược phẩm. Mỗi năm ai sẽ quyết định về những biến thể và những chủng cần phải dự phòng chống lại chúng ? Vào thời điểm nào ? Phải chăng các chủng sẽ giống nhau đối với Bắc bán cầu và Nam bán cầu ? Trong trường hợp của vaccin chống cúm, chính OMS xác định vào cuối tháng hai 4 chủng và ra lệnh sản xuất mặc dầu các hãng dược phẩm (GSK, Sanofi…) bắt đầu, nói chung với nguy cơ, sự sản xuất ngay cuối năm trước. Phải  tiêm chủng nhắc lại với tần số nào ? Timing này có thể ảnh hưởng dây chuyền sản xuất ngay năm nay. « Từ đây đến cuối năm 2021, các hãng dược phẩm phải giữ lời cam kết giao những livraison  đối với primo-vaccination. Ta có thể tưởng tượng rằng trong những nước ở đó sự tiêm chủng muộn hơn, những mũi tiêm sẽ được thực hiện trực tiếp với những «booster». Những volume de vaccin và de rappel sẽ không được cộng lại.

ĐƠN GIẢN HÓA THỦ TỤC

      Tuy nhiên vài người sợ rằng sự quảng cáo không tốt đối với các vaccin AstraZeneca và Johnson & Johnson tạo một sự thèm muốn quá quan trọng đối với những vaccin à ARN messager và do đó một sự mất cân bằng. «  Trên lý thuyết, với một nặng lực thế giới gần 7 tỷ vaccin Covid, chúng ta có đủ những phương tiện để sản xuất từ nay đến tam cá nguyệt đầu tiên của 2022 những liều nhắc lại trong tương lai hay liều thứ ba. Nhưng sự ưa thích hơn có thể thay đổi tùy theo những thử nghiệm của AstraZeneca và của Janssen. Nguồn lo lắng khác, sự thêm vào từ nay đến cuối năm, có thể ngay mùa thu này ở Hoa Kỳ, một đối tượng tiêm chủng mới : các trẻ em và các thiếu niên. Điều đó có thể tạo thêm một sự căng thẳng về những năng lực sản xuất.

     Trong lúc chờ đợi, các cơ quan dược phẩm Hoa Kỳ và châu Âu đã cam kết đơn giản hóa thủ thuật đối với những «booster» của các vaccin Covid. Chúng sẽ được miễn giai đoạn 3 tốn kém và kéo dài, cần tuyển mộ nhiều chục nghìn bệnh nhân.
(LE FIGARO 20/4/2021)

VI. PHẢI KHẨN CẤP CẬP NHẬT HÓA CÁC VACCIN À ARN

     Biến thể Anh chiếm 82% những chủng hiện đang lưu hành ở Pháp. Thế mà những vaccin khác nhau tỏ ra hiệu quả chống lại nó. Sự lo sợ hướng về những biến thể khác, những biến thể phát xuất từ Brésil và Nam Phi. Sự lan tràn của những biến thể này ở Pháp, được đánh giá 4,2%, thay đổi tùy theo tỉnh. Bộ y tế chỉ Guyane, La Réunion và Mayotte, ở đây những biến thể này chiếm từ 40% đến 48% những trường hợp. Nhưng chỉ riêng đối với biến thể Nam Phi, chúng chiếm 35% ở Moselle. Ở Assistance Publique-Hopitaux de Paris, biến thể Ba Tây chiếm dưới 3% những trường hợp, so với 5% đến 10% đối với biến thể Nam phi

      Vấn đề, với các biến thể, đó là chúng đáp ứng ít tốt hơn với vaccin AstraZeneca. Ngoài ra, Vương Quốc Anh, đã sử dụng nó một cách ồ ạt, đang nghiên cứu một liều tiêm thứ hai với một vaccin ARN messager, thuộc loại Pfizer hay Moderna.

       Ở Pháp, tình trạng hỗn độn bắt đầu : đối với những người đã được tiêm liều đầu tiên (primo-injecté) với vaccin AstraZeneca, các thầy thuốc đòi hỏi một liều thứ hai với một vaccin ARN messager ; ở Moselle, trong khi Bộ y tế khuyến nghị không được tiếp tục tiêm AstraZeneca nữa, thì tỉnh và Cơ quan y tế vùng đã quyết định điều trái lại. « Ở Guyanne, ở đây chỉ có biến thể Ba Tây, nhưng Pfizer hiệu quả, một trưởng khoa bệnh nhiễm trùng đã nói như vậy.« Chính  biến thể Nam Phi làm chúng tôi lo ngại, bởi vì nó thoát miễn dịch của vaccin AstraZeneca. Ngoài ra, biến thể Anh cũng biến dị. Nếu nó có được sự biến dị đặc trưng cua những biến thể Nam Phi và Ba tây, nó cũng sẽ có thể tránh được miễn dịch tiêm chủng.» Ông trưởng khoa bệnh truyền nhiễm này phàn nàn rằng Pháp « để cho biến thể Nam Phi phát triển từ nhiều tuần nay mà không có một biện pháp nào ».
     Một nghiên cứu được thực hiện bởi đại học Tel-Aviv và Clalit đánh giá rằng dưới 1% những lây nhiễm ở Israel là do chúng Nam Phi. Nhưng trong số 150 người đã nhận hai liều cần thiết của vaccin, taux de prévalence (của biến thể Nam Phi) là 8 lần cao hơn so với những người không được tiêm chủng. Adi Stern, giáo sư ở đại học Tel Aviv giải thích:  Điều đó có nghĩa rằng vaccin Pfizer-BioNTech, mặc dầu vô cùng hiệu quả, có lẽ không cho cùng mức bảo vệ chống biến thể Nam Phi (so với những dạng khác của virus).

    Vào tháng hai, hai tài liệu được công bố khác của New England Journal of Medicine, được thực hiện bởi các hãng dược phẩm Pfizer-BiNTech và Moderna, đã cho thấy một sự hiện diện thấp của các kháng thể, sau khi tiêm chủng, ở những người bị nhiễm bởi biến thể Nam Phi. Để đối phó với sự trổi dậy của những biến thể mới này, Pfizer-BioNTech đã loan báo rằng một liều thứ ba của vaccin Pfizer chắc chắn sẽ là cần thiết.

     Để cập nhật các vaccin à ARN đứng trước những biến thể khác nhau, phải thay thế ARN mã hóa protéine của souche historique bằng ARN mã hóa protéine của biến thể mới. Theo cộng tác viên của BioNTech, Ugur Sahon, ta có thể đạt được điều đó chỉ trong 6 tuần ! Một kỷ lục trong thế giới nghiên cứu y học, có thể xứng đáng giải Nobel cho équipe này.
(PARIS MATCH 20-28/4/2021)

VII. NHỮNG CHU KỲ KINH NGUYỆT DÀI VÀ KHÔNG ĐỀU GIA TĂNG NGUY CƠ ĐÁI ĐƯỜNG

     Theo một nghiên cứu của Hoa Kỳ, sự việc có những chu kỳ kinh nguyệt không đều và dài trong suốt cuộc sống sinh sản được liên kết với một nguy cơ bị bệnh đái đường loại 2 cao hơn, đặc biệt ở những phụ nữ tăng thể trọng hay béo phì, với một chế độ ăn uống chất lượng xấu hay với những mức độ thấp hoạt động vật lý ;

      Sự loạn năng của chu kỳ kinh nguyệt được liên kết với sự đề kháng với insuline, một đặc điểm chủ yếu vào lúc đầu của bệnh sinh của bệnh đái đường loại 2. Tuy nhiên những bằng cớ liên kết những chu kỳ kinh nguyệt không đều và dài với bệnh đái đường loại 2 là hiếm và không nhất quán ;

    Để xác lập xem những đặc điểm của chu kỳ kinh nguyệt vào những lúc khác nhau của đời sống sinh sản của một phụ nữ có được liên kết với nguy cơ bị bệnh đái đường loại 2 hay không và để đánh giá sự liên kết này bị biến đổi trong mức độ nào bởi những yếu tố liên quan với lối sống, các nhà nghiên cứu Hoa Kỳ đã thực hiện một étude de cohorte prospective, gồm 75,546 nữ y tá trong thời kỳ tiền mãn kinh, tham gia vào Nurses’Health Study II từ 1993 đến 30/6/2017 với tuổi trung bình là 37,9 tuổi. Sự phân tích đã được thực hiện từ 1/2 đến 30/12/2019.
     Những phụ nữ khai báo luôn luôn có những chu kỳ kinh nguyệt không đều giữa những lứa tuổi từ 14 đến 17 tuổi, 18 đến 22 tuổi và 29 đến 46 tuổi, lần lượt 32%, 41% và 66% có khả năng phát triển bệnh đái đường loại 2 cao hơn những phụ nữ khai báo những chu kỳ rất đều trong cùng lứa tuổi.

    Cũng vậy, những phụ nữ khai báo một thời gian chu kỳ thường 40 ngày hay hơn giữa những lứa tuổi từ 18 đến 22 và từ 29 đến 46 là, lần lượt, 37% và 50% có khả năng phát triển một đái đường loại 2 hơn những phụ nữ báo cáo một thời gian kinh kỳ 26 đến 31 ngày trong cùng những lứa tuổi.
    Những liên kết này dường như mạnh hơn ở những phụ nữ tăng thể trọng hay béo phì, với một chế độ ăn uống chất lượng xấu hay với những hoạt động vật lý ở mức độ thấp.

     « Những kết quả của chúng tôi gợi ý rằng những đặc điểm của chu kỳ kinh nguyệt có thể được dùng làm chỉ dấu sớm (indicateur précoce) về nguy cơ trong thời gian dài hạn phát triển một đái đường loại 2 và rằng những can thiệp lên lối sống có thể là một chiến lược hữu ích để làm giảm nguy cơ bị bệnh đái đường loại 2 ở những phụ nữ có một loạn năng của chu kỳ kinh nguyệt, các tác giả đã kết luận như vậy.       
(LE JOURNAL DU MÉDECIN 15/4/2021)               

VIII. 5 CÂU HỎI ĐỂ HIỂU NHỮNG RỐI LOẠN TIÊU HOÁ

      1. Những nguyên nhân của những «trào ngược acide» là gì ?

        Sau cảm giác khó chịu này, một vấn đề vật lý : sự trào ngược dạ dày-thực quản (reflux gastro-oesophagien), hay một sự đi ngược lên của một phần của chất chứa trong dạ dày vào trong thực quản. Vì tính acid của nó, điều đó có thể gây đau và khó chịu, thậm chí một ho mãn tính và viêm tại chỗ. Khoảng 20% những người trưởng thành có những triệu chứng ngẫu nhiên của RGO, và 10% bị mỗi ngày, theo Assurance maladie. Nguyên nhân : một cơ thể học đặc biệt ở chỗ nối thực quản-dạ dày (jonction oesophago-estomac), vài loại thuốc như aspirine và ibuprofène, thai nghén, tăng thể trọng, stress, sự tiêu thụ thuốc lá, rượu, những món ăn quá phong phú…Để làm giảm những triệu chứng, tốt nhất là  phân đoạn các bữa ăn, tránh những đồ ăn quá nhiều mỡ hay nhiều gia vị, không đi ngủ trong 3 giờ sau một déjeuner hay một diner, hay khi đó nâng đầu cao lên, giảm những yếu tố nguy cơ đã nói trên (tiêu thụ thuốc lá, rượu, tăng thể trọng). Tu điều trị bằng thuốc loại chống toan (antiacide) có thể được xét đến một cách tạm thời, nhưng nếu những triệu chứng kéo dài trên 2-3 ngày, tốt nhất là đi khám bác sĩ.

      2. Làm sao phân biệt viêm dạ dày-ruột (gastro-entérite) và ngộ độc thức ăn ?

          Theo nghĩa rộng, một viêm dạ dày-ruột chỉ sự viêm của hệ tiêu hóa, nói chung của ruột non. Bệnh được biểu hiện bởi tiêu chảy và mửa, đau bụng và sốt vừa phải. Tuy nhiên, ta phân biệt viêm dạ dày ruột do virus, cực kỳ lây nhiễm, trong phần lớn các trường hợp do một virus được truyền qua tiếp xúc với những vật bị vấy bẩn hay một chỉ với một cái nắm cửa (cái nắm cửa này sau khi tiếp xúc với một vật bị vấy bẩn). Những triệu chứng xuất hiện 24 den 48 giờ sau khi lây nhiễm. Trong khi đó một ngộ độc thức ăn xảy ra do ăn phải một thức ăn thường nhất bị nhiễm bởi một vi khuẩn. Những dấu hiệu đầu tiên xuất hiện trong những giờ tiếp theo. Những yếu tố khác có thể gợi ý một ngộ độc thức ăn : sự hiện diện của máu trong phân và, dĩ nhiên, sự kiện một người khác đã tiêu thụ cùng bữa ăn có những triệu chứng tương tự.

         Trong tất cả các trường hợp, nên nghỉ ngơi, uống nhiều nước và ăn những suất nhỏ đồ ăn có bột và rau nấu chín. Nếu những triệu chứng tồn tại trên 2 đến 3 ngày hay được kèm theo bởi những dấu hiệu không tiêu hóa (chóng mặt, đau đầu…) hay một sốt trên 39 độ C, tốt nhất là đi khám bác sĩ nhanh chóng

      3. Trong trường hợp bón, phải làm gì ?

          Từ người này đến người khác, tần số bình thường của đại tiện có thể thay đổi từ 3 lần mỗi ngày đến 3 lần mỗi tuần, nhất là tùy theo thành phần của các bữa ăn hay sự biến đổi của các thói quen sống (du lịch, stress, bất động…). Về phương diện y khoa, ta cho rằng bị bón khỉ dưới 3 lần đầu tiện trong một tuần, liên kết với một sự khó khăn để bài xuất chúng hay một cảm giác tống xuất không hoàn toàn. Ta nói bón mãn tính khi các triệu chứng kéo dài trên 6 tháng. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp này, những biện pháp đơn giản về chế độ ăn uống và vệ sinh đời sống có thể chữa được bệnh. Đó chủ yếu là tái cân bằng chế độ ăn uống, với một sự cung cấp quan trọng hơn các sợi (trái cây và rau xanh, ngũ cốc hoàn toàn), cung cấp đủ nước (1,5 l mỗi ngày) và thực hành đều đặn một hoạt động vật lý.

          Cũng phải biết rằng một bón thoáng qua cũng có thể xuất hiện khi có kinh nguyệt, thai nghén hay mãn kinh, khi sử dụng vài loại thuốc (thuốc chống đau, chống trầm cảm hay thuốc chống axit dạ dày), hay bởi vì ta có khuynh hướng nín đi cầu (nhất là các trẻ em ở trường). Còn về những thuốc nhuận trường, sự sử dụng chúng phải vẫn ngoại lệ và không thay thế một vệ sinh đời sống tốt.

      4. Những triệu chứng của crise hémorroidaire ?

           Những hémorroides là một sự giãn của các mạch máu hiện diện, ở tình trạng bình thường, ở trên bề mặt của ống hậu môn (canal anal). Khi những hémorroides này sưng hay bị kích thích, và tạo điều mà ta gọi là một prolapsus (chúng xuất ra ngoài hậu môn), ta nói là crise hay maladie hémorroidale. Nói chung, chúng được kèm theo đau dữ dội và xuất huyết, và được làm dễ bởi táo bón, một đợt tiêu chảy, sự tăng thể trọng và tình trạng nhàn rổi không hoạt động (sédentarité). Ở phụ nữ, kinh nguyệt, thai nghén, sinh đẻ và thời kỳ hậu sản là có nguy cơ hơn. Phần lớn những crise hémorroidale tự biến đi sau hai hay ba ngày. Nhưng trong trường hợp tái phát hay bệnh keo dài, tốt hơn là khám bác sĩ, dự kiến những biện pháp vệ sinh ăn uống và một điều trị.

      5. Syndome du colon irritable là gì ?

          Cũng được gọi « colopathie fonctionnelle », đó là một rối loạn của sự vậnhành chức năng của ruột, không nghiêm trọng cũng như không có hậu quả bệnh lý đặc biệt, nhưng biến đổi một cách quan trọng chất lượng sống. Khoảng 5% population adulte bị ảnh hưởng, với phụ nữ xảy ra hai lần nhiều hơn đàn ông. Hội chứng này liên kết những đau bụng mãn tính và những trouble du transit (ỉa chảy, bón hãy luân phiên hai triệu chứng này). Những cơ chế còn không được biết rõ, nhưng ta thường quan sát những rối loạn của vận động ruột, một sự giảm của seuil de tolérance đối với đau tạng (douleur viscérale) và những bất thường của microbiote ruột. Sự mệt nhọc và vài yếu tố tâm lý có thể làm khuếch đại những triệu chứng.
          Để làm giảm chúng, ta khuyến nghị hạn chế stress, thực hành một hoạt động vật lý đều đặn, dùng các bữa ăn vào những giờ cố định, ăn chậm và trong bầu không khí yên tĩnh. Sự loại bỏ vài thức ăn khả dĩ khuếch đại những triệu chứng có thể được xét đến; nhưng phải được hướng dẫn bởi một thầy thuốc hay một chuyên gia về dinh dưỡng.
(SCIENCES ET AVENIR 4/2021)
Đọc thêm : TSYH số 289 : bài số 1, 2, 3 (côlon irritable)

IX. STRESS VÀ SỰ TIÊU HÓA LIÊN QUAN MẬT THIẾT Ở VÀI NGƯỜI

Hỏi : Làm sao giải thích stress có những hậu quả lên hệ tiêu hóa của chúng ta ?
       GS Bruno Bonaz :Hệ tiêu hóa có những thụ thể ở những phân tử có liên quan trong những hiện tượng stress. Ngoài ra hệ tiêu hóa chịu ảnh hưởng của hệ thần kinh tự trị (điều hòa vài chức năng của cơ thể chúng ta, một cách không tự ý). Hệ thần kinh tự trị này phản ứng khi những cơ chế của stress được khởi động. Một cách cụ thể, một stress cấp tính ức chế sự tháo dạ dày (vidange de l’estomac), điều này gây nôn và mửa, và làm chậm sự vận động của ruột non. Ngược lại nó tăng tốc nhu động của ruột già và kích thích sự tiết của đại tràng gây ỉa chảy.

        Hỏi : Những nguy cơ là gì trong trường hợp stress mãn tính ?
        GS Bruno Bonaz : Trong thời gian dài hạn, ta có thể quan sát những rối loạn mãn tính của transit, sự chậm lại hay tăng tốc. Cũng có những đau  bụng thường xuyên bởi vì stress làm hạ ngưỡng của  tính nhạy cảm tăng (sensibilité viscérale). Và một cách toàn thể hơn, phải sợ sự xuất hiện của một colopathie fonctionnelle. Nhưng những hậu quả này khác nhau theo từng cá thể, nhất là tùy theo tính nhạy cảm cá nhân và những chiến lược coping (từ chữ tiếng Anh to cope with : đối phó), nghĩa là những biện pháp điều chỉnh thích ứng.

        Hỏi : Những biện pháp này là gì ?
        GS Bruno Bonaz : Trước hết, phia thích ứng chế độ ăn uống để không quá kích thích một hệ tiêu hóa tăng nhạy cảm, bằng cách giảm nhất là những cung cấp các chất mỡ, các chất lên men và « Fodmpas » : những glucide khó tiêu này hiện diện trong cải bắp, tỏi tây, táo tây, quả lê, lúa mì và những sản phẩm sữa. Và mặt khác, cố học quản lý stress của mình bằng những hoạt động như sophrologie, méditation, thư giãn, thôi miên, hoạt động vật lý…
(SCIENCES ET AVENIR 4/2021)   

X. 5 CÂU HỎI ĐỂ HỌC CÁCH LÀM DỄ NGỦ

    1. Thế nào là một phòng ngủ lý tưởng ?

        Vài người rất nhạy cảm với những điều kiện trong đó họ ngủ. Chọn môi trường tốt nhất, trước hết đó là chọn một bộ đồ giường có chất lượng và có kích thước đủ : nhung nghiên cứu đã cho thấy rằng khi ta ngủ hai người, ta lợi được 15% thời gian ngủ sâu (sommeil profond) (thời gian ngủ bồi sức nhất) với một  cái nệm160 cm bề rộng so với một cái nệm 140 cm ! Sau đó chú ý đặc biệt khăn trải giường, nệm lông hay mền bằng sợi nhân tạo, «respirant» hơn và điều hoà tốt hơn sợi tổng hợp. Phòng phải cho phép cách ly tiếng ồn chừng nào có thể được và, các ly ánh sáng đối với những người không chịu được nó (double vitrage, rideaux occultants hay volet). Thật vậy hai yếu tố này là những yếu tố gây rối loạn chất lượng sống. Ngoài ra, lý tưởng là một căn phòng mà nhiệt độ  môi trường dao động từ 16 đến 19 độ C theo các chuyên gia. Sau cùng, tốt nhất là dành chiếc giường của mình chỉ để ngủ và, dĩ nhiên, cho những hoạt động tình dục. Đối với vài nguoi, trên giường nhìn các écran, ăn hay ngay cả làm việc, bấy nhiêu hành vì có thể tạo điều kiện cho sự mất ngủ.

    2. Những hoạt động nào khuyên không được thực hiện vào buổi chiều ?

        Chú ý những thói quen xấu trước khi đi ngủ. Nếu ta cảm thấy khó ngủ, nên loại bỏ vài hành vi 2 đến 3 giờ trước khi lên giường : không tiêu thụ rượu hay những chất kích thích như cà phê hay trà ; không làm thể thao hay hoạt động vật lý mạnh, cũng như không tắm nước quá nóng bởi vì điều đó gia tăng nhiệt độ cơ thể và nhịp tim, điều này làm cho khó ngủ hon ; không ăn những bữa ăn quá dồi dào, khó tiêu, và chú ý đặc biệt những thứ có bột mà đường hấp thụ chậm tránh cơn đói dày vò vào ban đêm ; cấm ordinateur, tablette và téléphone portable mà các écran phát ra một ánh sáng xanh kích thích đồng hồ nội tại (horloge interne) và làm chậm sự thiu ngủ. Sau cùng tốt nhất là không nhắc đi nhắc lại ngày đã qua và lên kế hoạch ngày sắp đến ! Để «buông ra» và cho phép não làm chậm lại hoạt động của nó, những thực hành thư giãn như đọc hay nghe podcast được khuyến nghị, thậm chí những hoạt động tay chân và dĩ nhiên, méditation ;

    3. Phải chờ buồn ngủ mới lên giường ?

        Dầu ta có là một người ngủ ngon hay không, tự ép minh rất là khó. Vậy  mọi người phải tôn trọng những nhịp và nhu cầu riêng của mình. Thật vậy, suốt trong ngày, cơ thể của chúng ta hoạt động theo những nhịp điệu bị chi phối bởi đồng hồ sinh học của chúng ta. Điều quan trọng là phải nghe thân thể của chúng ta và ý thức những tín hiệu mà nó gởi. Ngáp, mắt khép lại là những triệu chứng được biết nhất, nhưng cũng có cảm giác cảm lạnh và dĩ nhiên tê cóng…Nếu anh đề kháng lại, rất có thể rằng anh buộc phải chờ 60 đến 90 phút, hoặc một chu kỳ ngủ, trước khi lại cảm thấy những dấu hiệu này. Đối với những kẻ khó cảm nhận chúng, giải pháp là lên giường đồng thời chọn một hoạt động yên tĩnh (đọc, thêu…), điều này cho phép chú ý hơn sự xuất hiện của chúng.

    4. Ngủ trưa có ngăn cản ngủ ngon vào buổi tối ?

        Từ nhiều năm qua, nhiều nghiên cứu khoa học chứng thực những lợi ích của sự ngủ trưa lên sức khỏe và sự vận hành của não bộ : gia tăng sự cảnh giác và sự tập trung, cải thiện những hiệu năng nhận thức, sự ghi nhớ tốt hơn, tính sáng tạo và hiệu suất gia tăng…Điều có giá trị đối với trẻ em cũng như vậy đối với người lớn. Đối với những người lớn, một giấc ngủ trưa ngay cả mang lại cũng những lợi ích như một chu kỳ hoàn toàn ngủ ban đêm 60 đến 90 phút. Ngoài ra ngủ trưa làm giảm tính nhạy cảm đối với stress. Như thế, 15 đến 20 phút giấc ngủ sau bữa ăn trưa là một phương tiện rất tốt để phục hồi trong trường hợp mất ngủ ban đêm, và ngay cả để tiếp tục phần hai của ngày.Ngoài ra, thân thể của chúng ta khiến chúng ta cảm thấy điều đó, sự giảm vigilance rõ rệt vào lúc đó. Tuy vậy, chỉ một người Pháp trên ba là ngủ trưa ít nhất một lần mỗi tuần, theo một nghiên cứu về thời gian ngủ ở Pháp, được công bố năm 2019 trong Bulletin épidémiologique hebdomadaire

    5. Cách thức dậy tốt nhất là gì ?

        Thức dậy tốt có thể ảnh hưởng diễn biến của ngày và do đó chất lượng của giấc ngủ đêm tiếp theo. Lý tưởng là thức dậy gần như cùng một giờ mỗi ngày, kể ca weekend, với sự giúp đỡ của ánh sáng tự nhiên đối với những người mong muốn điều đó hay một lampe cho ánh sáng ban ngày đối với những người thích ngủ trong bóng tối hoàn toàn. Điều quan trọng là tiếp xúc với anh sáng ban ngày ít nhất 30 phút vào buổi sáng, để tái đồng bộ đồng hồ nội tại của mình
       Thực hiện vài kéo giãn cơ nhanh và đơn gian có thể hữu ích để đánh thức một cách nhẹ nhàng các cơ và các khớp sau nhiều giờ bất động.  
(SCIENCES ET AVENIR 3/2021)
Đọc thêm : TSYH số 421 : bài số 3, 5, 7 (insomnie)

BS NGUYỄN VĂN THỊNH          
(28/4/2021)