Thời sự y học số 517 – BS Nguyễn Văn Thịnh

1/ HENRY DUNANT ĐÃ THÀNH LẬP HỒNG THẬP TỰ
Đôi khi một biến cố bất ngờ biến đổi con đường được vạch ra một cách hoàn hảo của một cuộc đời, và những người liên quan buộc phải thực hiện những điều mà người đó đã không bao giờ tưởng tượng có thể hay biết làm. Đó là trường hợp của Henri Dunant. Gốc Thụy Sĩ, vào lúc khởi đầu của sự nghiệp, ông là một nhà tư sản lặng lẽ, một thương gia nề nếp, với một sự quan tâm nào đó đối với những hoạt động xã hội mà ông kế thừa từ cha mẹ ông. Ở Genève, cha ông đã điều hành những hoạt động từ thiện cho các trẻ mồ côi và sự hội nhập của những tội phạm cũ, còn mẹ ông những hoạt động từ thiện cho những người nghèo và những bệnh nhân. Quy y theo đạo tin lành, ông rất ngoan đạo. Vào những năm 1850, ông đã mua một sở đất nông nghiệp ở Algérie mà ông tìm cách mở rộng. Để có được những giấy phép, ông ngỏ lời với chính phủ Pháp, năn nỉ nhưng không thành công. Tức giận vì bị lơ là như vậy, ông hứa gặp Napoléon III.
Ở Paris công việc tỏ ra không vượt qua được. Sự thất bại này sẽ làm đảo lộn định mệnh của ông. Bực tức, ông quyết định cầu may ở Solferino, nơi đây hoàng đế dừng lại với quân đội để đối đầu với binh lực Áo, mục tiêu là chinh phục miền Bắc nước Ý.
Napoléon III à Solferino (1864)
Dĩ nhiên, nơi được chọn không đúng chỗ ! Dunant đã không bao giờ gặp Napoléon III, nhưng là chứng nhân không chủ tâm của một trong những trận đánh đẫm máu nhất của lục địa châu Âu. Ngày 24 tháng sáu trong tỉnh Mantoue, ở Lombardie, người ta đếm được hơn 28.000 người chết trong 18 giờ chiến đấu. Ngay nửa ngày, các con đường, các quân trường, các nhà thờ của làng Castiglione kế cận, nằm ngổn ngang 9000 thương binh đủ quốc tịch : Pháp, Ý, Đức, Áo, Slave, Arabe. Trong bão táp, Dunant biến thành y tá tạm bợ bởi vì những phương tiện y tế, ở Solferino, là không đáng kể : ta đếm được 6 thầy thuốc và vài ambulance à chevaux cho một đội quân 200.000 người !
Bị xúc động bởi cảnh tượng này, Dunant cảm thấy cần phải diễn tả điều đó trong một cuốn sách nhỏ được xuất bản năm 1862, ” Một kỹ niệm về Solferino”, trong đó ông thuật lại sự thô bạo của các sự việc. Hiếm khi một tác giả đã mô tả những cuộc tàn sát một cách sống sượng như thế : ” Ở đây đó là một cuộc đánh vật giáp lá cà, khủng khiếp, kinh sợ. Quân Áo và đồng minh dẫm chân lên nhau, giết nhau trên những xác chết đầy máu, đập chết nhau bằng báng súng, đánh vỡ sọ nhau, mổ bụng nhau bằng gươm hay lưỡi lê ; giết tất không tha một ai. Đó là một cuộc tàn sát, một trận đấu của các con ác thú, giận dữ và say máu ; những thương binh ngay cả tự vệ đến giây phút cuối cùng, kẻ không còn vũ khí nữa nắm cổ địch thủ và dùng răng cắn xé. Đại pháo, được phóng đi rất nhanh, theo sau kỵ binh ; nó rẽ một lối đi qua các tử thi và các thương binh nằm la liệt trên đất : khi đó não phọt ra, các chi bị nghiền nát, các thân thể không còn nhận diện được nữa, đất hoàn toàn đẫm máu, và đồng bằng được phủ đầy bởi những mãnh vỡ người.” Mục đích của ông là làm xúc động dư luận. Ông đạt được điều đó vượt lên tất cả hy vọng. Người ta giành giật tác phẩm trên toàn châu Âu. Dunant lợi dụng điều đó để xin kinh phí ở những quốc gia khác nhau và thành lập, năm 1863, với 4 người bạn (một vị tướng, một luật sư, và hai thầy thuốc), Comité international de secours aux militaires blessés. Ngày 28 tháng 10 cùng năm, sau một hội nghị quốc tế được tổ chức ở Genève, ông đã thành lập Hồng Thập Tự (Croix-Rouge)Mối bận lòng đầu tiên của ông là đòi hỏi một quy chế trung lập cho những nhân viên y tế, những bệnh viện và những xe cứu thương trong các cuộc chiến. Nhưng, trong khi sự lưu ý tăng thêm, cuộc đời của ông thình lình bị đổi hướng. Vào năm 1867, Crédit genevois, mà ông vẫn là administrateur, bị phá sản. Thế mà vào thời đó, nhất là trong cương vị của ông, sự phá sản là xấu hổ. Sự từ chức khỏi Hồng Thập Tự của ông, mặc dầu ông đã là người sáng lập đầu tiên, xảy ra tức khắc. Ông đã biến mất hoàn toàn khỏi vũ dài công cộng. Người ta báo sự hiện diện của ông ở Londres năm 1875, ở đây diễn ra một hội nghị về sự nô lệ của những người da đen. Rồi thì không còn gì hết nữa. Rồi tin đồn nói ông là một người đi lang thang, một gã ăn mày. Sau cùng người ta loan truyền tin đồn ông đã chết. Tuy vậy, vào năm 1886, một ký giả thụy sĩ đã tìm thấy dấu vết của ông trong phòng số 12 của một dưỡng đường của thành phố Heiden, ở Thụy Sĩ, rất gần hồ Constance. Bài báo mà ông ta viết có một tiếng vang lớn. Những bức thư ủng hộ ào đến từ khắp châu Âu, một được viết bởi chính tay của giáo hoàng Léon XIII. Vinh quang bắt kịp Dunant. Vào năm 1901, người ta cấp cho ông giải thưởng Nobel hòa bình đầu tiên. 9 năm sau, ông qua đời ở Heiden, ở tuổi 82.
(Tombe d’Henri Dunant)
Từ 150 năm nay, Hồng thập tự đã làm tròn sứ mạng nguyên thủy, rồi nó mở rộng đến sự thành lập những bệnh viện, những trung tâm xã hội, những kíp y tế. Hồng thập tự đã gợi ý phần lớn các tổ chức nhân đạo, mà hành động dành cho những người thua thiệt của thế giới thứ ba, những nạn nhân của chiến tranh, của những tai họa thiên nhiên hay của sự khốn cùng. Những hiệp hội này là những người thừa kế của Henry Dunant, người duy nhất và đầu tiên trong thời đại ông đã đánh thức lương tâm của các quốc gia, của những người đương thời, và đã cho chủ nghĩa nhân bản một dimension éthique quốc tế.(PARIS MATCH 22/8-28/8/2019)

2/ NHỮNG KÍCH ĐỘNG CỦA NGƯỜI LỚN VÀO BAN ĐÊM : TẠI SAO PHẢI KHÁM BỆNH
Hôm nay các chuyên gia có những phương tiện để phong bế những kích động trầm trọng nhất xảy ra vào ban đêm.SOMMEIL. Bạn có bị “parasomiaque” mà không biết chăng ? Vâng, nếu bạn có những hành vi tâm thần-vận động (comportements psychomoteurs) bất thường trong giai đoạn thiêu ngủ (phase d’endormissement), trong khi ngủ hay khi thức giấc một phần. Những parasomnie của giấc ngủ chậm sâu (sommeil lent profond), nhất là hiện diện ở phần đầu của đêm và ở những người trẻ, tập hợp somnambulisme, terreur nocturne và éveil confusionnel.Tuy vậy sự việc bị parasomniaque không có gì là khác thường trong tuổi ấu thơ : ” Cho đến 25% trẻ em dưới 10 tuổi đã làm ít nhất một đợt trong cuộc đời. Vậy chính khi những troubles parasomiaque tồn tại dai dẳng sau 10-12 tuổi mới nên đi khám : đến 4% những người trưởng thành bị mộng du, với một sự biến thiên lớn về tần số, thời gian và cường độ của các cơn. Như thế, chỉ 1% đi khám vì sự khó chịu được gây nên “, GS Yves Deauvilliers, trưởng đơn vị những rối loạn giấc ngủ của bệnh viện Gui-de-Chauliac, Montpellier, đã giải thích như vậy.
Thế mà, nếu mộng du làm quan tâm nhất những chuyên gia, đó là bởi vì nó chứng tỏ rằng toàn bộ não không ngủ cùng một lúc, như ngày xưa ta đã nghĩ như vậy, mà giấc ngủ xảy ra từng vùng, thay đổi tùy theo những vùng não khác nhau. ” Trong chứng mộng du, vỏ não vận động rất được kích hoạt, trong khi những vùng dành cho tri giác vẫn ngủ : đó là lý do tại sao một hành vi vận động (comportement moteur) có thể xảy ra, nhưng người mộng du không nhận thức điều đó “, GS Deauvilliers đã nhấn mạnh như vậy. Điều đó cũng đủ giải thích một người mộng du có thể đi tản bộ, đôi khi tự gây thương tích nếu một môi trường thuận lợi cho điều đó (tiếp cận một cầu thang, một cửa sổ của tầng lầu…), và có thể tự làm gãy xương, thậm chí phạm một hành vi tội phạm (trộm, hãm hiếp,…) và đi đến chỗ giết người mà không tỉnh dậy và ngày hôm sau không còn nhớ điều gì.
Mặc dầu điều đó vẫn rất ngoại lệ và đòi hỏi một cuộc điều tra tỉ mỉ để chứng tỏ điều đó, nhưng khoảng 60 vụ giết người trên thế giới đã được quy cho một cơn parasomnie. Ngoài ra có những dạng ” chuyên môn hóa ” của parasomnie : vài người mộng du bị sexsomnie (đàn ông 3 lần thường hơn đàn bà). ” Họ có một hoạt động tình dục (thủ dâm hay pénétration), trong giấc ngủ chậm sâu (sommeil lent profond) mà họ không giữ một ký ức nào. 1/3 báo cáo điều đã xảy ra. Vài sexsomniaque được xem là những obsédé sexuel và cảm thấy rất tội lỗi mặc dầu họ không chịu trách nhiệm. Sau cùng, trong những trường hợp nguy kịch trong đó người bị tấn công tình dục không thỏa thuận, cơn sexsomnie được coi như là một sự hãm hiếp
Sau cùng, vài parasomniaque khác, có những rối loạn hành vi ăn uống ban đêm : ít xảy ra hơn, những rối loạn này được thể hiện bởi sự tiêu thụ những thức ăn không nấu chín (đồ hộp lạnh) hay không thích hợp (beurre), thậm chí không phải thức ăn (đồ nội trợ), với nguy cơ thương tổn trong trường hợp nuốt những sản phẩm độc..
” Sự khám bệnh, tốt nhất trong một centre de référence, nhằm xác nhận chẩn đoán. Điều đó dễ hơn nếu một nhân chứng của nơi xảy ra đến kể điều mà người này đã thấy “, BS Régis Lopez, thầy thuốc ở đơn vị các rối loạn giấc ngủ của bệnh viện Gui-de-Chauliac (Montpellier) đã giải thích như vậy.” Việc ghi điện não đồ giấc ngủ ở người trưởng thành là cần thiết bởi vì nó cho phép phân biệt với những rối loạn khác, thí dụ một crise d’épilepsie frontale, có thể giống với một cơn parasomniaque. Tuy nhiên, trong trường hợp épilepsie frontale, các cơn thường giống hệt nhau và điện não đồ cũng tìm thấy những bất thường điển hình.”
Mặc dầu chẩn đoán hiếm khi đặt vấn đề, nhiều người mộng du thiếu niên hay trưởng thành không bỏ công đi khám bệnh, hoặc bởi vì họ nghĩ rằng không nghiêm trọng lắm hoặc bởi vì họ cho rằng chẳng phải làm gì được. Đó là sai ! ” Những người đã làm những parasomnie violente thường tái diễn : hoặc những điều trị hiện hữu để làm giảm mạnh giấc ngủ chậm sâu và do đó những nguy cơ parasomnie “, GS Dauvilliers đã ghi nhận như vậy. Mặc dầu hướng di truyền là khả dĩ (một tiền sử gia đình được tìm thấy trong hơn một nửa những trường hợp), vệ sinh đời sống cũng vẫn là chủ yếu : rượu và nợ ngủ cần phải tránh. ” Y hệt đối với những sex-somniaque : trước hết họ không được uống rượu vào buổi chiều và tránh ngủ muộn hơn thường lệ (hai yếu tố nguy cơ xuất hiện một đợt mới). Ngoài ra họ không được ngủ với một trẻ em hay một thiếu niên : vấn đề an toàn. Còn về người chồng, anh ta có thể học quản lý tình hình bởi vì trong phần lớn các trường hợp, sexsomniaque tỏ ra dễ bảo và ngủ lại bình thường sau khi bị repoussé. Nếu không, vẫn luôn luôn có giải pháp ngủ trong một giường riêng hay ngủ phòng riêng “, BS Solano đã nhấn mạnh như vậy.
Sau cùng nếu điều quan trọng là tránh làm hại kẻ khác, thì điều thiết yếu là gìn giữ bản thân mình. Điều đó cần những biện pháp hợp lệ : không dùng giường gác lửng (lit en mezzanine), những cửa chớp và một cửa phòng được cài then, không có vật làm giập (objet contondant) ở trong tầm tay.
(LE FIGARO 29/8/2016)
GHI CHÚ :
Parasomnie : Chứng mộng du (somnambulisme), dạng thường gặp nhất của parasomnie, chủ yếu được quan sát ở trẻ em từ 6 đến 12 tuổi. Cơ chế không được biết rõ, nó thường dai dẳng trong nhiều năm, rồi nói chung biến mất một cách ngẫu nhiên theo dòng thời gian, nhưng cũng có thể tái xuất hiện ở người trưởng thành trong một thời kỳ căng thẳng cảm xúc. Những biểu hiện gồm có một sự “thức dậy” trong những giờ đầu của ban đêm, tiếp theo bởi một sự nối tiếp của những hành vi phúc tạp : bệnh nhân có thể đứng dậy, mặc quần áo, bước, mở cửa, trước khi thức dậy hay trở lại giường sau vài phút. Khó và vô ích đánh thức dậy hay thử làm điều đó.
(LE FIGARO 29/8/2016)

3/ “TÔI SỢ ĐIỀU TÔI CÓ THỂ LÀM BAN ĐÊM”
Đối với những người chứng kiến một cơn mộng du đầu tiên, một sự khiếp sợ đích đáng có thể xảy ra đúng lúc. Léa đã đánh thức tất cả chúng tôi dậy vào nửa đêm, khi bắt đầu nói rất lớn ! Ngày hôm sau, Léa không nhớ gì cả. Bà mẹ cô đã cho chúng tôi hay rằng con gái bà bị chứng mộng du (sự kiện nói trong khi ngủ), đặc biệt khi nó ở trong một môi trường không bình thường. Léa đã lại cho chúng tôi những cơn khác, nhưng lần này chúng tôi chỉ cười mà thôi “, Mathilde Marcus, mẹ của Lea đã kể lại như thế
Thérèse Lucas, 21 tuổi, bị chứng mộng du và migraine, cũng vui thích về những vố mà những lần tản bộ ban đêm mang lại cho cô : ” Một buổi sáng, tôi đã tìm thấy những quả trứng trong tủ lạnh được lấy ra khỏi hộp và được đặt dưới đất ! Một lần khác, tôi đã đánh thức những người ở cùng căn hộ với tôi khi đánh vào một bức tường : cuối cùng lần đó tiếng ồn cũng đánh thức tôi dậy. Mặc dầu tôi khá thường có những đợt mộng du, khoảng một lần mỗi tháng, nhất là trong thời kỳ thi cử khi tôi ngủ muộn để ôn bài, và có khi tôi đã đi ra ngoài khi còn trẻ hơn, nhưng tôi chưa bao giờ bị thương tích. Do đó tôi đã không đi khám bệnh.”
Trong khi vài người như Thérèse xem nhẹ điều đó, ngược lại những người khác thì quan ngại hơn. Từ những lời chứng trong những diễn đàn thảo luận trên Internet, từ đó suy ra rằng chính trước hết sự lo âu làm những điều một cách vô ý thức nằm ở hàng đầu. Đôi khi, sự sợ về cái lố bịch là mạnh nhất : ” Ra khỏi nhà điều đó đã chưa bao giờ xảy đến với tôi, nhưng tôi sợ rằng một ngày nào đó điều đó xảy ra : bạn thử nghĩ thật xấu hổ !”, Anne lấy làm lo ngại như thế. Đối với Chloé, loại tình huống khó chịu đó đã xảy ra, nhân một chuyến du lịch nước ngoài : ” Tôi đã rời khách sạn giữa đêm và tôi ra đi ra trung tâm thành phố với bộ đồ pyjama
KỊCH BẢN TAI HỌA
Nhưng đối với nhiều người, trước hết sự sợ điều nghiêm trọng có thể xảy ra nam ở hàng đầu : ” Tôi không biết tôi có thể làm gì trong giấc ngủ của tôi. Tôi có thể dùng xe hơi, gây thương tích cho mình hay tệ hại hơn, gây thương tích cho ai đó ” Một cô trẻ khoảng 30 tuổi đã tự vấn như vậy. Một kịch bản tai họa đã xảy ra : một phụ nữ trẻ, mộng du, được tìm thấy cụt chân sau khi đã dùng xe hơi và đâm vào một cây cạnh nhà cô ta. Một người đàn ông đã té trong cầu thang trong một cơn mộng du, đã bị liệt tứ chi.
” Thế thì làm sao chắc chắn rằng một ngày nào đó sẽ không xảy ra cho tôi chuyện đó ! Không kiểm tra gì hết, đó là điều tệ hại nhất “, nhiều người bị mộng du đã đánh giá như vậy. Tuy nhiên họ không biết rằng có cách để triệt trừ những cơn này. Tuy nhiên họ phải đi khám trong một centre de référence.
(LE FIGARO 29/8/2016)

4/ ĐIỀU GÌ CÓ THỂ ĐƯỢC DẤU SAU NHỮNG PARASOMNIE NÀY.Đối với BS Régis Lopez, thầy thuốc ở đơn vị những rối loạn giấc ngủ của bệnh viện Gui-de-Chauliac ở Montpellier, ” gần một nửa những bệnh nhân mộng du của chúng tôi báo cáo với chúng tôi những cơn mộng du, trong đó họ bị thương, nhưng phần lớn không bị đánh thức bởi sự đau đớn, điều này khiến giả định một sự rối loạn của circuit de la douleur trong giấc ngủ của họ. Ngoài ra, những bệnh nhân của chúng tôi báo cáo những đau mãn tính trong ngày (migraine, đau thắt lưng…) hai lần nhiều hơn những người không bị parasomnie.
Để cố biết nhiều hơn, nhiều người trưởng thành bị parasomniaque tham gia một protocole de recherche ở Montpellier. ” Sau một đêm mất ngủ, một enregistrement du sommeil (và vidéo) được thực hiện buổi sáng trong một giai đoạn ngủ chậm sâu (phase de sommeil lent profond) “, BS Yves Dauvilliers, trưởng unité du sommeil (bệnh viện Gui-de-Chauliac, Montpellier) đã giải thích như vậy.” Những tỉnh giấc không hoàn toàn được phát khởi bởi tiếng động để gây nên một đợt parasomnie. Khi cơn này xuất hiện, một chụp hình ảnh não được thực hiện để thấy những vùng được kích hoạt và không được kích hoạt en temps réel.” Như thế cho thấy rằng circuit de la douleur “tắt” khi đi qua những vùng ngủ của não, giải thích sự vắng mặt của cảm nhận đau và do đó của sự thức tỉnh và su tránh nguy hiểm.
” Sự rối loạn này của circuit de la douleur trong đêm có hậu quả là một cường độ đau lớn hơn được cảm nhận trong ngày “, BS Lopez nói tiếp. ” Sau cùng, ta nhận thấy nhiều người TDAH (trouble de déficit de l’attention avec hyperactivité) (13%) bị mộng du nhiều hơn là người bình thường (2%). Thế mà TDAH là một rối loạn của quá trình thành thục của vỏ não. Chứng bệnh này được cải thiện với tuổi. Vậy chứng mộng du có thể, một mình, là một rối loạn phát triển thần kinh (trouble neurodéveloppemental).
Nhưng ngoài chứng mộng du, những parasomnie khác của giấc ngủ nghịch lý (quy tụ những ác mộng, sự lo âu và trầm cảm ở người trưởng thành) khiến sợ hơn là bị hại và nói chung không cần thuốc.
(LE FIGARO 29/8/2016)

5/ SỐNG NHỮNG GIẤC MƠ CỦA MÌNH.
Trong khi chứng mộng du (somnabulisme) không báo trước bệnh trong thời gian dài hạn, thì đó không phải là trường hợp của những parasomnie khác xảy ra trong giấc ngủ nghịch lý (sommeil paradoxal), nghĩa là trong phần thứ hai của đêm, trong sommeil du rêve.” Những rối loạn của hành vi trong giấc ngủ nghịch lý liên quan đến những người “sống” những giấc mơ của mình : các chi của họ cử động giật giật, điều này có thể dữ dội đối với người chồng hay làm té xuống giường. Những người trên 65 tuổi là những người đầu tiên bị liên hệ, đặc biệt những người đàn ông (1% trên 65 tuổi). Thế mà rối loạn này có thể loan báo một hội chứng Parkinson trong 10 đến 15 năm sau “, GS Dauvilliers đã nhấn mạnh như vậy. Thương tổn, khởi đầu nằm ở thân não, dần dần tiến lên các hạch của đáy sọ, do đó xuất hiện một akinésie (chậm chạp lúc thực hiện những cử động), một rigidité và run. Sự sử dụng benzodiazépine và mélatonine chỉ làm giảm những triệu chứng. Tất cả mục tiêu của những năm đến sẽ là phát triển thành công những thuốc bảo vệ thần kinh đối với những người có nguy cơ này. Trong khi chờ đợi một sự theo dõi hằng năm được đề nghị.
(LE FIGARO 29/8/2016)

6/ NHỮNG NHÀ THĂM DÒ NÃO TẤN CÔNG NHỮNG GIẤC MƠ CỦA CHÚNG TA.
Nhờ những tiến bộ của neuroscience, các nhà nghiên cứu bắt đầu hiểu chức năng điều trị của giấc ngủ nói chung và của những giấc mơ nói riêng.SOMMEIL. Đối tượng thèm muốn của các tên phù thủy, thầy bói, những nhà phân tâm học, các giấc mơ phải chăng sẽ thật sự thoát khỏi sự hiểu biết của chúng ta ? Hôm nay, những người đọc các giấc mơ của chúng ta có bằng tiến sĩ neurosciences, những máy chụp hình ảnh bằng cộng hưởng từ hạt nhân và những vi điện cực để ghi hoạt động điện của từng neurone. Mục tiêu của họ không còn là đọc tương lai nữa, mà, và không không phải là ít tham vọng, là làm giảm bớt những xúc cảm âm tính (émotions négatives) của chúng ta.Về phương diện lịch sử, những người thăm dò giấc ngủ đã bắt đầu bằng cách ghi hoạt động điện ở bề mặt của não của một người đang ngủ, nhờ một casque d’EEG. Kỹ thuật này mặc dầu hơi đại khái, nhưng luôn luôn được sử dụng bởi vì rất thực tiễn, và dẫu sao cũng cho một ý tưởng về những vùng não đang hoạt động khi chúng ta nằm mơ.
Thí dụ điện não đồ phát hiện một vùng thị giác (zone visuelle) rất hoạt động trong giấc ngủ, mặc dầu mắt nhắm lại, điều này thể hiện một hoạt động sáng tạo hình ảnh mạnh. Ngược lại điện não đồ cho thấy một sự bất hoạt của vùng trước trán (zone préfrontale), trung khu của sự suy luận, của sự hoạch định, của sự sắp xếp logic của tư duy. Thật vậy, những giấc mơ của chúng ta không bao gồm logique lẫn tính mạch lạc.
Sự phân tích của các cơ chế hoạt động tinh tế hơn nhờ IRM chức năng, với khả năng thấy từng lớp hoạt động của cấu trúc não, và ngay cả những trao đổi giữa các vùng. Như thế vào ban đêm ta quan sát một sự lưu thông thật sự của các thông tin hướng về trí nhớ dài hạn (mémoire à long terme), tháo cạn trí nhớ ngắn hạn (mémoire à court terme) để làm cho nó sẵn sàng cho sự ghi nhớ ngày hôm sau.Ngoài tầm quan trọng đối với trí nhớ, giấc ngủ dường như cũng có một vai trò quan trọng, nhờ những giấc mơ, trong sự sáng tạo và sự “tiêu hóa” những cảm xúc. Thật vậy IRMf phát hiện một sự tăng hoạt động 30% của amygdale và của cortex cingulaire, những vùng não liên quan trong những xúc cảm. Điều đó sẽ không làm ngạc nhiên những người thức dậy trong cơn ác mộng, toát mồ hôi, tim đập dồn dập. Tuy vậy, nếu có một tăng hoạt động cảm xúc trong giấc mơ, một cách nghịch lý có lẽ đó là để vứt bỏ những xúc cảm khỏi những ký ức của chúng ta.
Đó là sự tin chắc của GS Matthew Walker, giáo sư neurosciences và giám đốc của laboratoire Sommeil et neuro-imagerie của đại học Berkeley, Californie. Niềm tin này dựa trên những công trình của đồng nghiệp của ông ở Havard, GS Robert Stikgold. Vị giáo sư này đã chứng minh rằng những giấc mơ của chúng ta sau cùng chứa khá ít những truyền trở lại những biến cố đã sống trong ngày. Ngược lại, những thí nghiệm của Stickgold cho thấy rằng “35 đến 55% những đề tài (thème) và những nỗi ưu tư tình cảm được cảm thấy bởi những người tham dự khi tỉnh, trổi dậy trở lại một cách mạnh mẽ và ro ràng trong những giấc mơ đêm “, Matthew Walker đã ghi chú như vậy trong Pourquoi nous dormons.
Trong laboratoire của mình, GS Walker đã khảo sát những lợi ích của sommeil REM, giai đoạn ưu tiên của giấc ngủ được gọi là “giấc ngủ nghịch lý” (sommeil paradoxal) bởi vì nó được kèm theo bởi những cử động nhanh của nhãn cầu (Rapid Eye Movement). Từ nay ông tin chắc rằng ” những giấc mơ của sommeil REM tạo một điều trị ban đêm (thérapie nocturne). Chúng xóa đi những vết thương đau đớn sau những đợt cảm xúc khó chịu, thậm chí gây chấn thương tâm thần, được trải nghiệm trong ngày, như thế mang lại một pansement émotionnel lúc thức dậy “.
Vậy ta không ngủ để quên mà để lành seo. Theo Walker, giấc mơ có chức năng lấy đi dần dần gánh xúc cảm (charge émotionnelle) khỏi những ký ức đau đớn, mặc dầu nó không luôn luôn đạt được. ” Bằng công việc điều trị về đêm, ông đã viết như vậy, giấc ngủ REM lấy đi một cách khéo léo cái vỏ đắng của những cảm xúc của chúng ta từ quả là những thông tin. Như thế chúng ta có thể học và nhớ để dùng khi cần những biến cố chủ yếu của đời sống của chúng ta, mà không bị sụp xuống dưới sự đè nặng của những trải nghiệm đau đớn của chúng ta.”
Làm sao những giấc mơ thực hiện trò ma thuật này ? Walker nghĩ rằng não của chúng ta diễn lại những xúc cảm mạnh của những trải nghiệm được sống của chúng ta, nhưng trong một trạng thái hóa học đặc biệt làm giảm bớt chúng. Thật vậy, ” nồng độ của noradrénaline, chất chủ yếu liên kết với stress, hoàn toàn zéro trong não của các anh vào lúc anh đi vào trong giai đoạn giấc ngủ trong đó anh nằm mơ, ông ta đã giải thích như vậy. Thật vậy, trong một thời kỳ 24 giờ, giấc ngủ REM là lúc duy nhất não của anh hoàn toàn không có chất này, nguồn gốc của stress.
Lý thuyết quyến rủ này có một hiệu quả thực hành tức thời. Nếu bạn muốn tiêu hóa một cách đúng đắn, những cảm xúc của bạn, hãy tránh rượu, một trong những chất hủy mạnh nhất sommeil REM mà ta biết được.” Vậy tiêu thụ rượu, ngay cả với lượng giới hạn, vào buổi chiều và/hay ban đêm, tóm lại và bị tước đi những giấc mơ “, Walker đã nhấn mạnh như vậy. Ngoài ra, người ta quan sát rằng những người nghiện rượu chỉ có một lượng thấp sommeil REM. Đến độ áp lực bị đè nén có thể phọt ra trong trí giác dưới dạng những ảo giác, những mất định hướng và mê sảng. Vậy hãy ngủ có tiết độ !
(LE FIGARO 24/6/2019)</p<

7/ NHỮNG ÁC MỘNG : NHỮNG CẢM XÚC KHÓ TIÊUCứ hai mươi người thì có một người thường bị những cơn ác mộng, mới đây những nhà nghiên cứu của đại học Mannheim (Đức) đã nhắc lại như thế trong tạp chí Psychophysiology. Đối với những người bị ác mộng khi ngủ, điều này không chỉ gây khó chịu, mà còn làm xáo trộn chất lượng toàn bộ của giấc ngủ và ảnh hưởng lên khí chất của họ.
Theo lý thuyết về thérapie nocturne của GS Matthew Walker, giáo sư neurosciences, những giấc mơ cho phép tách dần những trải nghiệm sống với những cảm xúc liên kết. Nhưng thế thì làm sao giải thích những cơn ác mộng xảy ra liên tiếp (cauchemars à répétition) ? Thế thì tại sao những người bị rối loạn stress post-traumatique (TSPT) thường những ác mộng ? ” Lý thuyết của tôi như sau, Walker đã viết như vậy. Một trong những yếu tố góp phần vào sự phát triển của TSPT là nồng độ adrénaline quá cao trong não, ngăn cản bệnh nhân đi vào và giữ vững trong giai đoạn các giấc mơ của giấc ngủ REM bình thường. Trong đêm, não của họ không lấy đi được cảm xúc liên kết với ký ức chấn thương (souvenir traumatique), vì môi trường hóa học của stress quá cao.”
Vậy trong một thứ giống như sự khó tiêu cảm xúc (indigestion émotionnelle), ác mộng được lập lại chừng nào một xúc cảm đã không được tiêu hóa. Lý thuyết của Walker đã tìm thấy một sự xác nhận bất ngờ trong những công trình của BS Murray Raskind. Ở bệnh viện Seattle, ông đã điều trị những cựu chiến binh Hoa Kỳ bị cao huyết áp với một thuốc chống cao áp, prazosine (thuốc này cũng được sử dụng trong phì đại hiền tính của tuyến tiền liệt). Ông đã rất ngạc nhiên khi vài bệnh nhân bị TSPT đã báo cáo không còn làm các cơn ác mộng nữa.
TÍNH HIỆU QUẢ CỦA PRAZOSINE.
” Thì ra rằng thuốc này, prazosine, được kê đơn bởi Raskind chỉ để làm hạ huyết áp, lại có một tác dụng phụ tình cờ, đó là hủy noradrénaline trong não.” Tháng bảy 2016, một sự duyệt xét những công trình nghiên cứu về chủ đề này đã được công bố bởi các thầy thuốc Pháp trong Revue canadienne de psychiatrie.
Các tác giả kết luận rằng sự phân tích ” không những xác nhận tính hiệu quả và sự dung nạp tốt của prazosine, mà cũng gợi ý có thể sử dụng nó như là điều trị dược học của tình trạng stress post-traumatique “. Các tác giả, những thầy thuốc ở Hôpital d’instruction des armées, ghi chú rằng ” tuy nhiên vẫn có những điều không chắc chắn về cách thức kê đơn và các liều lượng”.
(LE FIGARO 14/6/2019)

8/ UNG THƯ TỤY TẠNG : MỘT TÍNH ĐẶC THÙ PHÁP KHÔNG GIẢI THÍCH ĐƯỢC
Ung thư có tiên lượng rất u tối, ung thư tụy tạng vẫn hiếm nhưng gia tăng ở phụ nữ Pháp (+2,7% mỗi năm ở đàn ông và + 3,8% mỗi năm ở phụ nữ trong một thời kỳ 1990-2018) trong khi nó ổn định, thậm chí giảm, trong phần lớn những nước khác của châu Âu. ” Khi chúng ta nhận thức tính đặc biệt Pháp này, trước hết chúng ta đã nghĩ đến một artefact do một sự đăng ký tốt hơn của những trường hợp hay do một chẩn đoán tốt hơn trong những năm qua. Nhưng nếu như vậy, sự gia tăng sẽ giống hệt ở đàn ông và đàn bà. Thế mà không phải vậy “, Anne-Marie Bouvier, người phụ trách Registre bourguignon des cancers digestifs, đã chỉ rõ như vậy. Và ông nói tiếp : ” Sự thật, đó là ta không biết giải thích khuynh hướng đặc hiệu này cho nước Pháp. Mặc dầu thuốc lá, chứng béo phì và rượu là những yếu tố nguy cơ, nhưng những người Pháp không có một hành vi khác với hành vi của những người châu Âu về vấn đề này.” Bí mật vẫn còn phải được làm sáng tỏ.
(SCIENCE & VIE 9/2019)
Đọc thêm : – TSYH số 472 : bài số 6
– TSYH số 384 : bài số 1, 2, 3

9/ UNG THƯ TINH HOÀN : NHỮNG THUỐC TRỪ SÂU GÂY BỆNH ?
Với 2769 trường hợp mỗi năm 2018, bệnh vẫn tương đối hiếm và 95% những người đàn ông bị ung thư tinh hoàn sẽ lành bệnh. Nhưng chính sự gia tăng cùa nó làm ngạc nhiên, nhất là đó là một khuynh hướng chung cho những nước công nghiệp khác. Vì đó là một ung thư của người đàn ông trẻ, tuổi trung bình lúc chẩn đoán là 35 tuổi, sự lão hóa của dân số hay một chẩn đoán tốt hơn không thể giải thích điều đó, Gautier Defossez đã nhấn mạnh như vậy. Ít yếu tố nguy cơ đã được nhận diện, ngoại trừ những tiền sử cá nhân và gia đình ung thư tinh hoàn và cryptorchidie, nghĩa là một tinh hoàn không xuống lúc sinh”.
(SCIENCE & VIE 9/2019)
Đọc thêm : TSYH số 515 : bài số 7

10/ UNG THƯ PHỔI BÙNG NỔ Ở PHỤ NỮ.Đó là sự gia tăng ngoạn mục nhất được ghi : +5,3% mỗi năm ! Một con số càng gây ấn tượng khi, đồng thời, tỷ lệ mắc bệnh ung thư này lại ổn định ở đàn ông. Nguyên nhân, sự tiêu thụ thuốc lá với số lượng lớn kể từ những năm 1970, hoặc chậm hơn nhiều so với đàn ông.” Những phụ nữ sinh trong những năm 1950-1960 là những phụ nữ đã hút và đang hút nhiều nhất. Dịch ung thư phổi ở phụ nữ sẽ chỉ chuyển hướng khi thế hệ này sẽ chết dần đi “, Catherine Hill, nhà dịch tễ học ở Viện Gustave-Roussy, đã tiên đoán như vậy. Sự kiện nổi bật khác, loại ung thư tiến triển : trong khi vài ung thư phát triển dần lên (+3,9% mỗi năm đối với những adénocarcinome), những ung thư khác giảm (-2,9% đối với những cancer épidermoide). Những khuynh hướng này được giải thích bởi sự sử dụng bộ phận lọc (filtre), chịu trách nhiệm một sự hít sâu vào, và bởi một sự gia tăng của nồng độ nitrosamine trong thuốc lá.
(SCIENCE & VIE 9/2019)
Đọc thêm : TSYH số 473 : bài số 5 (cancer du poumon et la femme)

11/ UNG THƯ VÚ KHÔNG GIẢM NHƯ DỰ KIẾNGiữa năm 2010 và 2018, tỷ lệ ung thư vú đã gia tăng trung bình 0,6% mỗi năm. Mặc dầu nó ít quan trọng hơn so với những năm 1990, nhưng sự tăng cao này làm ngạc nhiên. Thật vậy, yếu tố nguy cơ có thể tránh được của ung thư vú đó là sự tiêu thụ rượu : 15% trường hợp có thể quy cho rượu, hoặc 8000 trường hợp mỗi năm ở Pháp. Và trong số những yếu tố nguy cơ khác, ta tìm thấy những điều trị kích thích tố ngừa thai hay thay thế (traitement hormonal contraceptif ou substitutif) (THS) của chứng mãn kinh (5%). Thế mà ảnh hưởng của những yếu tố này có khuynh hướng suy yếu : sự tiêu thụ rượu giảm và sự kê đơn các thuốc kích thích tố cũng vậy. Thế thì, điều gì xảy ra ? ” Khó giải thích khuynh hướng này bởi một nguyên nhân độc nhất, Florence Molinié, người phụ trách Registre des cancers de Loire/Atlantique/Vendée và chuyên giá về ung thư vú, đã chỉ rõ như vậy. Tuy nhiên, một sự dậy thì sớm hơn, những thai nghén muộn hơn và sự giảm thời gian cho bú sữa mẹ là những yếu tố nguy cơ được nêu lên để giải thích sự gia tăng được quan sát ở những phụ nữ dưới 40 tuổi. ”
(SCIENCE & VIE 9/2019)
Đọc thêm : – TSYH số 430 : bài số 7
– TSYH số 415 : bài số 8

BS NGUYỄN VĂN THỊNH
(7/9/2019)