GÃY XƯƠNG BÀN CHÂN
(FRACTURE DU PIED)
Dominique SARAGAGLIA
Professeur des universités-Praticien hospitalier
d’orthopédie-traumatologie
Chef du service de chirurgie orthopédique et
de traumatologie du sport, urgences
CHU de Grenoble, hôpital sud
(PHẦN II)
GÃY XƯƠNG THUYỀN (FRACTURE DU SCAPHOIDE TARSIEN (OS NAVICULAIRE)
I. CƠ THỂ BỆNH LÝ
– Đó có thể là một gãy của thân xương thuyền (fracture du corps du scaphoide), thường nhất thẳng đứng, đơn giản hay đôi khi phức tạp. Trong vài trường hợp, đó là một énucléation dorsale cửa xương thuyền.
– Đó cũng có thể là gãy của lồi củ trong (fracture du tubercule médial), tương ứng với một gãy bong xương (avulsion osseeuse) của dây gân jambier postérieur (tibial postérieur). Gãy này đôi khi có thể bị xem lầm là một xương phụ, nằm trong dây gân của jambier postérieur.
– Một loại đặc biệt là fracture de fatigue của scaphoide tarsien, thường không thấy rõ khi radiographie de débrouillage.
II. LÂM SÀNG
a. CHẨN ĐOÁN
– chẩn đoán rõ ràng khi đau quan trọng, định vị ở scaphoide, với biến dạng của phần giữa của bàn chán (médio-pied).
– chẩn đoán ít rõ rệt hơn, khi mất chức năng vừa phải và không có phù hoặc hầu như không có.
b. CHỤP X QUANG
– Phải cho phép chẩn đoán với điều kiện đòi những incidence radiologique tốt : thẳng của médio-pied, 3/4 trong và 3/4 ngoài, profil của pied.
Chỉ những incidences dorso-lombaires mới cho phép thấy những gãy xương thẳng đứng (hay sagittales)
– Trong trường hợp nghi ngờ, scanner phải cho phép chẩn đoán với điều kiện các mặt cắt được thực hiện một cách hoàn hảo.
c. XỬ TRÍ
+ Trong trường hợp gãy di lệch
– Đó là một chỉ định mổ và cần giao bệnh nhân cho thầy thuốc ngoại khoa.
– Nếu thầy thuốc ngoại khoa không có sẵn, ta có thể bó bột chân trong một platre chống phù và lên chương trình mổ những ngày sau tai nạn.
+ Trong trường hợp gãy không di lệch
– Chỉ cần điều trị chỉnh hình
-Với bất động bàn chân trong một botte plâtrée không tì trong khoảng 6 tuần.
– Những cạm bẫy là sự không nhận biết gãy xương và sự hiện diện của một scaphoide acessoire có thể dẫn đến một diagnostic par excès.
IV. GÃY XƯƠNG HỘP VÀ XƯƠNG CHÊM
+ Chẩn đoán được hướng bởi đau vùng giữa của bàn chân, ở ngoài đối với những gãy xương hộp (fractures du cuboide), ở trong đối với những gãy của xương chêm (fractures des cunéiformes).
+ Đó hiếm khi là những gãy phức tạp hay rất di lệch, ngoại trừ đối với những tai nạn năng lượng cao (accidents à haute énergie), trong đó có thể có những thương tổn phức tạp và nhiều thương tổn của chân.
+ Các phim X quang phải trải bàn chân ra (face, profil, 3/4 trong, 3/4 ngoài) và phải được bổ sung, khi có chút ít nghi ngờ, bởi một scanner.
+ Điều trị thông thường :
– Tương ứng với một bất động trong một botte rigide trong 45 ngày đến 2 tháng (thường với talonnette de marche, nhất là nếu đó là một gãy một phần)
– Điều trị ngoại khoa bắt buộc trong trường hợp gãy di lệch hay énucléation (nắn hay reposition + embrochage)
V. GÃY XƯƠNG ĐỐT BÀN CHÂN (FRACTURE DES METATARSIENS)
1. CƠ THỂ BỆNH LÝ
– Gãy có thể nằm ở nền, thân, hay ở cổ hay chỏm của xương đốt bàn (hiếm hơn nhiều). Ở thân xương, đường gãy có thể nằm ngang, xoắn ốc nghiêng dài (spiroide oblique long) hoặc với 3 mảnh xương trung gian (3è fragment intermédiaire).
– Những gãy ở nền của những đốt bàn 1 và 5 có thể đặt ra những vấn đề đặc biệt :
+ Ở đốt bàn 1 (1er métatarsien), gãy nền có thể ngoài khớp hay trong khớp. Trong trường hợp đó, có một nguy cơ quan trọng luxation dorsale du métatarsien hay bascule en flexion plantaire làm gia tăng angle d’attaque au sol của métatarsien, điều này sẽ gây nên một hyperappui dưới đầu của métatarsien (métatarsalgie ++)
+ Ở đốt bàn 5 (5ème métatarsien), gãy của styloide thường tương ứng với một fracture-avulsion của court péronier latéral (court fibulaire) và phải được điều trị như thế.
– Phải biết rằng một sự réduction không hoàn hảo của các xương đốt bàn sẽ là nguồn gốc của, trong thời gian dài hạn, của một désorganisation của clavier métatarsien, nguồn gốc của métatarsalgie khó điều trị. Bàn chân là căn bản để dùng, bước, chạy, mang giày và mọi sự chenh man có thể ảnh hưởng nghiêm trọng lên chất lượng sống.
2. XỬ TRÍ
+ Những gãy di lệch cần điều trị ngoại khoa.
– Mọi sự rút ngắn, cưỡi lên nhau, mọi bascule en flexion plantaire ou dorsale phải được tìm kiếm để được sửa chữa bằng ngoại khoa (nắn chỉnh hình chỉ là ảo tưởng), và được làm vững một cách thỏa mãn để cho phép đi tản bộ sớm, nếu có thể, không cần phải bó bột.
– Do đó lợi ích có những radiographie đúng đắn (face, profil, 3/4 interne et externe) để tìm kiếm những di lệch này
+ Những gãy không di lệch được điều trị chỉnh hình.
– Gãy của styloide của đốt bàn 5 có thể được điều trị bằng một strapping trong 30 đến 45 ngày. Phải biết rằng đường gãy thường có thể thấy được 5 đến 6 tháng.
– Những gãy khác có thể được điều trị, hoặc là bằng bất động cứng (botte plâtrée hay en résine), hoặc bằng điều trị chức năng (tì đè trên gót cho đến khi đau biến mất), hoặc với một chaussure de décharge phần trước bàn chân. Nói chung cần phải 45 đến 60 ngày để gãy được liền xương.
VI. GÃY XƯƠNG ĐỐT NGÓN CHÂN
– Những gãy của các đốt ngón chân thường được điều trị chức năng với syndactilisation tạm thời với ngón chân kế cận bằng một bande collante (Elastoplast).
– Những gãy di lệch có thể được nắn với gây tê tại chỗ (bloc commissural bằng xylocaine) và cũng được bất động bằng syndactilisation
– Những gãy di lệch của P1 của ngón cái đôi khi có thể được điều trị ngoại khoa. Tốt hơn là trình bày những gãy xương này với thầy thuốc chuyên khoa.
Reference : Traumatologie à l’usage de l’urgentiste
BS NGUYỄN VĂN THỊNH
(4/4/2017)
Tiếng sông Hương 