Cấp cứu chỉnh hình số 29 – BS Nguyễn Văn Thịnh

GÃY XƯƠNG BÀN CHÂN
(FRACTURE DU PIED)

Dominique SARAGAGLIA
Professeur des universités-Praticien hospitalier
d’orthopédie-traumatologie
Chef du service de chirurgie orthopédique et
de traumatologie du sport, urgences
CHU de Grenoble, hôpital sud

(PHẦN I)
GÃY XƯƠNG SÊN
(FRACTURE DE L’ASTRAGALE)

I. CƠ THỂ BỆNH LÝ
Ta phân biệt :
+ Những gãy cổ (fracture du col) nằm ở phía trước thân+ Những gãy thân (fracture du corps) :
– sagittal– frontal– một phần (parcellaire)– nhiều mảnh (multifragmentaire)
+ Những gãy đuôi (fracture de la queue) hay fracture de Shepherd+ Những gãy của tubercule externe

II. CHẨN ĐOÁN
– Chẩn đoán bằng X quang bởi vì thăm khám lâm sàng ít đặc hiệu, xương sên bị kẹt trong mộng chày-mác (mortaise tibio-péronière).
– Phải yêu cầu những cliché de débrouillage tư thế thẳng và nghiêng của cheville và không do dự đòi những phim chụp bổ sung : chủ yếu 3/4 interne để phát hiện những fracture du tubercule externe và incidence dorso-plantaire prétibiale để thấy toàn bộ mặt trên của xương sên.
– Phải biết rằng những fracture du tubercule externe, những gãy đuôi và những fractures sagittales obliques của thân thường không được nhận thấy hoặc do những tư thế chụp tồi hoặc do một sự giải thích không đúng những phim chụp.
– Trong trường hợp rất nghi ngờ không nên do dự đòi một scanner để định rõ chẩn đoán, và tạo điều kiện cho quyết định điều trị.

III. XỬ TRÍ
– Những gãy không di lệch phải được điều trị bằng phương pháp chỉnh hình với bất động cứng (botte plâtrée hay résine trong 60 đến 90 ngày).
– Những gãy di lệch của thân, cổ, và tubercule externe phải được giao cho chuyên gia để điều trị ngoại khoa : kết hợp xương bằng bắt vít (vissage) đơn độc (isolé) en compression.– Những gãy của đuôi xương sên được điều trị theo phương pháp chỉnh hình nhưng cần biết rằng chúng dễ tiến triển thành khớp giả (pseudarthrose), nguyên nhân của một syndrome du carrefour postérieur. Cắt bỏ mảnh xương, cách xa chấn thương, nói chung cho phép những kết quả tốt

IV. TIÊN LƯỢNG
Nguy cơ quan trọng của gãy vỏ và thân là hoại tử xương sên.

VỠ XƯƠNG GÓT
(FRACTURE DU CALCANEUM)

I. CƠ THỂ BỆNH LÝ.
Ta phân biệt :
+ Những gãy ngoại khớp (fracture extrathalamique) : grosse tubérosité và grande apophyse.
+ Những gãy nội khớp (fracture thalamique)
– Đó thường là một gãy lún (enfoncement) liên kết với một séparation, nguồn gốc của một incongruence giữa thalamus và mặt khớp dưới-sên (articulation sous-astragalienne). Gãy lún có thể thẳng đứng hoac ngang.
– Ta phân ra 5 giai đoạn (Duparc) tùy theo sự di lệch và số các
mảnh xương.
Giai đoạn 1 : fracture thalamique không di lệch
Giai đoạn 2 : gãy-trật (trật ngoài xương gót, sustentaculum tali
vẫn liên đới với xương sên).
Giai đoạn 3 : fracture enfoncement-séparation à 3 fragmentsGiai đoạn 4 : fracture enfoncement-séparation à 4 fragments
với thương tổn corticale plantaireGiai đoạn 5 : gãy vụn với lún thalamus quan trọng.

II. CHẨN ĐOÁN
1. Lâm sàng
+ Chẩn đoán rõ rệt khi sự di lệch quan trọng
– phần sau bàn chân phì ra, gia tăng thể tích, với một bầm tím dưới mắt
cá (ecchymose sous-malléolaire) trong và ngoài.
– mất chức năng hoàn toàn với không thể tì đè trên gót chân và trên phần
trước bàn chân.
+ Chẩn đoán ít rõ rệt hơn khi gãy không di lệch. Tuy nhiên, sự không thể tì
lên gót gần như luôn luôn có.
+ Khi gãy được khám muộn (vài giờ), thường có những phỏng nước, sẽ
làm chậm lại sự điều trị ngoại khoa.
2. Chụp X quang
+ Chụp X quang sẽ xác nhận chẩn đoán
– phải yêu cầu một phim nghiêng (incidence de profil) của xương gót chân– và cũng một incidence rétro-tibiale de Boeler, sẽ cho thấy mặt khớp
dưới sên (surface articulaire sous-astragalienne).+ Chụp cắt lớp vi tính ngày càng không thể thiếu được để định rõ những thương tổn (nhất là khi gãy ít di lệch) và để tìm kiếm một luxation liên kết của các tendon péronier (tendons fibulaires)

III. XỬ TRÍ
1. Những gãy di lệch
– Chúng cần một điều trị ngoại khoa : nâng thalamus lên cao và kết hợp xương tốt nhất bằng plaque vissée miniaturisée.– Nếu không có sẵn thầy thuốc ngoại khoa, phải nhập viện bệnh nhân, đặt chân ở tư thế gác cao chân và bọc chân trong một pansement humide lớn (alcool + glycérine) để tránh sự xuất hiện của những phỏng nước.
2. Trong trường hợp gãy không di lệch (không do dự yêu cầu một scanner nếu nghi ngờ lún xương).
– Ta có thể chỉ cần điều trị chức năng, nhất là ở những người trẻ có khả năng bước với những cannes-béquilles.
– Điều trị này bao gồm, kê đơn những bande élastique nhằm chống phù nề, một sự quản lý tốt triệu chứng đau bằng những thuốc giảm đau và AINS, thực hiện một rééducation, tốt hơn là trong piscine, và dĩ nhiên một décharge từ 60 đến 90 ngày tùy theo loại gãy xương.
– Sự bất động trong một botte de Graffin (botte de marche mở cửa sổ ở gót chân) chỉ được chỉ định ở những người già, không có khả năng sử dụng béquilles.

Reference : Traumatologie à l’usage de l’urgentiste

BS NGUYỄN VĂN THỊNH
(3/4/2017)