Ông Táo là 3 vị đầu rau (2 nam, 1 nữ) trong coi việc bếp núc trong gia đình. Theo phong tục, lễ cúng 23 tháng Chạp là lễ tiễn chung ông Công, ông Táo về chầu trời.
Nhiều năm nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, phong tục, tập quán của người Việt Nam, GS Lê Văn Lan giải thích: cúng tiễn ông Công ông Táo về trời (23 tháng Chạp) là một trong những ngày lễ quan trọng nhất trong năm. Đây cũng là ngày đánh dấu thời điểm bắt đầu vào Tết. Ngày xưa gọi là tiễn Táo quân về trời. Ngày nay, người dân gọi bằng Tết ông Công, ông Táo.
Theo GS Lê Văn Lan, trong chuyến khai quật khảo cổ học ở tỉnh Hòa Bình từ nhiều năm trước, giáo sư cùng với các cộng sự đã phát hiện dưới lòng một hang động văn hóa Hòa Bình có niên đại 10.000 năm có hiện tượng 3 hòn đá cuội xếp tạo thành thế “kiềng 3 chân”. Ở chỗ 3 hòn đá cuội ấy đào lên được rất nhiều than, tro, xương thú vật đã vỡ vụn, các mảnh vỏ ốc. Đó là 1 cái bếp của người nguyên thủy.
Sau này, người dân ở các vùng nông thôn Việt Nam thay 3 viên gạch, 3 hòn đá cuội thành những cái kiềng 3 chân bằng sắt để làm bếp. 3 viên đá cùng với những hiện vật được tìm thấy chứng tỏ từ thời nguyên thủy, các tộc người đã biết phát huy tinh thần, sức mạnh của cộng đồng bằng việc mang những sản phẩm kiếm được trong ngày về nấu chín rồi cùng nhau thưởng thức.
Tục cúng Táo quân khởi nguồn từ bếp lửa, tượng trưng cho sự ấm no, sung túc, cung cấp sự sống cho con người bằng việc sưởi ấm, đun chín thức ăn. Đó cũng là hình tượng trong cõi tâm linh về ông Vua Bếp. Sau này, dựa trên các sự tích liên quan đến bếp lửa, dân gian mới sáng tạo ra câu chuyện “hai ông, một bà” nhưng vẫn có ý nghĩa mong muốn một cuộc sống no đủ, bếp gia đình lúc nào cũng rực lửa.
Vì vậy, tục cúng ông Công, ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm trước hết mang ý nghĩa cầu sự no đủ, sau đó mới đến ý nghĩa thờ “thần Bếp” chuyên cai quản việc bếp núc.
Sự tích ông Táo: Ngày xửa ngày xưa có một gia đình nọ, nghèo khổ và không có con, vì vậy mà không khí gia đình trở nên căng thẳng qua những cuộc cãi vã quá thường xuyên. Kết cuộc người vợ đã bỏ nhà ra đi, người chồng hối hận đi tìm; sau nhiều ngày tìm kiếm khắp nơi và một hôm vào lúc hoàng hơn buông xuống ông ta đã tìm ra được ngôi nhà mới của người vợ, hơi sức kiệt quệ, áo quần rách nát mặt mũi tiều tụy ông ta ngã quỳ trước ngưỡng cửa. Người vợ cảm động đem dấu người chồng cũ trong một đống rơm, chờ đợi dàng xếp để làm sao để có thể quay về lại sống với chồng cũ của mình. Trong khi đó, người chồng mới về nhà và chuẩn bị đốt rơm để làm phân tro cho công việc đồng án vào ngày hôm sau, người vợ thấy lửa cháy ngùn ngụt mới lao vào ngọn lửa để cố gắng cứu người Chồng cũ cũ của mình.
Người chồng mới, không hiểu sự tình như thế nào, lao mình vào lửa để cố gắng cứu vợ. Kết cuộc là cả ba bị chết cháy trong lửa.
Thượng đế thấy ba người có nghĩa mới phong cho làm Táo Quân, luôn luôn xum họp cùng nhau bên ngọn lửa…
Tiếng sông Hương 