GIẢM MAGIE-HUYẾT VÀ TĂNG MAGIE-HUYẾT
(HYPOMAGNESEMIE ET HYPERMAGNESEMIE)
JEAN-LOUIS VINCENT
Chef du Service de soins intensifs
Hopital Erasme
Bruxelles.
MAGNESIUM
Mg là cation thứ tư và thứ hai trong tế bào sau potassium. Nó đóng chủ yếu vai trò cofacteur của những phản ứng sinh hóa có can dự trong sự sản xuất năng lượng bởi tế bào, sự tổng hợp protéine, sự tổng hợp ADN, sự tổng hợp adénylate cyclase và sự duy trì của thành phần điện giải của tế bào (Đặc biệt là Ca và K). Vai trò chủ yếu của nó là hoạt hóa một ATPase màng tế bào, men này quân lý năng lượng tế bào và sự phân bố của sodium và potassium xuyên qua màng tế bào. Do đó magnésium đóng một vai trò quan trọng trong sự kiểm soát của hoạt động neurone và của sự dẫn truyền thần kinh-cơ, của tính kích thích cơ tim và của sự co cơ và của trương lực huyết quản. Thận là cơ quan chủ yếu có liên hệ trong chuyển hóa của magnésium, nơi bài tiết là ống uống gần.
Dưới 1% của Mg ở ngoài tế bào, vì vậy những nồng độ trong máu của Mg không phản ảnh tốt những bất thường toàn thể. Chỗ chứa lớn nhất là xương (50%).
Magnésium toàn thể bao gồm một phần tự do (fraction libre) hay ion hóa (fraction ionisée) (55%), chélaté (12%) và liên kết với protéine (33%). Chỉ có phần ion hóa là hoạt tính. Những biến đổi của protein-huyết (giảm albumin- huyết làm giảm nồng độ toàn thể nhưng không biến đổi phần ion hóa) và sự cân bằng axit-bazơ (nhiễm kiềm làm gia tăng nối của Mg với protéine, trong khi nhiễm toan làm giảm nó) làm ảnh hưởng lên sự giải thích của Mg (cũng như Ca), vì vậy tốt hơn là đo trực tiếp Mg ion hóa.
Một sự giảm Ca hay Mg làm gia tăng tính dễ bị kích thích của neurone và sự dằn truyền thần kinh-cơ. Mg được xem như là một anticalcique tự nhiên, ở những mức khác nhau : nó làm giảm disponibilité en Ca trong tế bào và cạnh tranh với Ca ở những nơi khác nhau trong tế bào. Mg , với liều lượng cao có tác dụng curare.
NHỮNG TRỊ SỐ XÁC ĐỊNH CỦA MAGNESIUM.
Ta phân biệt :
– Mg toàn thể : trị số bình thường : 1,6 – 2,0 mEq/L (0,8 – 1,0 mmol/L) hay 1,5 – 2,5 mg/dL. Mg nói chung được xác định bằng absorbance spectrophotométrique, vì vậy tăng bilirubine-huyết và sự dung huyết có thể ảnh hưởng lên việc đo lường này.
– Mg ultrafiltrable : phần không liên kết với protéine này (ionisée + chélatée) chiếm khoảng 70% toàn bộ ;
– Mg ionisé : sự phát triển mới đây điện cực đặc hiệu với Mg hiện nay cho phép do trực tiếp Mg ionisé. Trị số bình thường là 0,45 – 0,6 mmol/L ;
– Trắc nghiệm dung nạp đối với Mg : được căn cứ trên sự kiện là sự ứ đọng của Mg sẽ quan trọng hơn trong trường hợp thiếu hụt Mg. Sau khi trích lấy nước tiểu để xác định tỷ suất Mg/créatinine, ta cho MgSO4 8 g trong vài giờ, và ta lại thu thập nước tiểu trong 24 giờ. Một sự ứ đọng hơn 50% chỉ một sự thiếu hụt Mg, trong khi một sự ứ đọng dưới 20% thì không thể chẩn đoán như thế. Tuy nhiên, giá trị của trắc nghiệm bị hạn chế trong trường hợp mất theo đường tiểu
GIẢM MAGIE-HUYẾT (HYPOMAGNESEMIE)
Giảm magie-huyết có thể do 3 hiện tượng : một sự giảm hấp thụ qua đường tiêu hóa, một sự gia tăng mất theo đường thận hay một sự tái phân bố Mg giữa các khoang trong và ngoài tế bào.
Giảm magie-huyết thường gặp nơi những bệnh ICU.
Những nguyên nhân thông thường nhất là :
– éthylisme : do nhiều cơ chế, trong đó sự thải Mg gia tăng qua nước
tiểu.
– điều trị bằng furosemide, phong bế sự hấp thu của Mg ở quai
Henlé ;
– điều trị bằng aminosides : bởi cùng hiện tượng ;
– ỉa chảy, hấp thụ kém, phân mỡ (stéatorrhée). Ngược lại nôn mửa
không gây nên giảm magie-huyết, bởi vì các dịch tiết của phần cao
của ống tiêu hóa không chứa Mg.
Giảm magie-huyết dược làm dễ bởi các nhu cầu phải truyền dịch dồi dào, nói chung không chứa Mg, và bởi sự điều chỉnh nhiễm toan ; nhiễm toan gây nên sự phóng thích Mg bởi các tế bào, vì vậy giảm Magie- huyết có thể xuất hiện sau khi điều chỉnh nhiễm toan (thí dụ sau khi điều chỉnh nhiễm toan hô hấp bằng thông khí cơ học).
I. CÁC TRIỆU CHỨNG
Nhìn toàn bộ những triệu chứng lâm sàng của giảm magie-huyết có thể so sánh với những triệu chứng của giảm canxi-huyết : tính kích thích thần kinh-cơ và tétanie.
Ta phân biệt :
– các loạn nhịp trên thất (rung nhĩ) và thất (ngoại tâm thu, tim nhịp nhanh hay rung thất) : giảm magie-huyết đã có liên hệ trong những hiện tượng chết đột ngột, đặc biệt là trong những vùng mà nồng độ Mg của nước uống thấp ;
– những biến đổi thần kinh : giảm magie-huyết có thể chịu trách nhiệm yếu cơ, đôi khi có thể làm cho sự cai thông khí cơ học khó khăn ;
– giao thoa với những rối loạn ion khác.
Giảm magie-huyết thường liên kết với những “ hypo ”:
– giảm kali-huyết, do mất potassium trong tế bào
– giảm canxi-huyết do sự phóng thích không đầy đủ kích thích tố cận
giáp (hormone parathyroidienne).
– giảm phosphorémie
– giảm natri-huyết
II. ĐIỀU TRỊ
1g sulfate de Mg được cho chứa khoảng 4 mmol (8 mEq hay 98mg) Mg nguyên tố.
Liều điều trị thông thường là 2 đến 3 g (từ 8 đến 12 mmol hay 16 đến 24 mEq) bằng đường tĩnh mạch trong vài phút (10 đến 15 mL của một dung dịch 20%), tiếp theo sau bởi một tiêm truyền 6-10 g/24 giờ. Sự điều chỉnh sự thiếu hụt toàn bộ của Mg có thể cần nhiều ngày.
Các nguy cơ của việc cho quá nhanh là phừng mặt với cảm giác nóng, hạ huyết áp và nôn.
Việc cho Mg có thể được xét đến, trong trường hợp không có định lượng máu hay khi Mg bình thường, trong những tình huống sau đây :
– loạn nhịp tim : Mg được cho chủ yếu là do những tác dụng chống loạn nhịp của nó. Mg làm gia tăng ngưỡng rung thất. Tuy nhiên ta tránh cho Mg trong ngừng tim do rung thất (trừ trong trường hợp xoắn dinh), vì lẽ những tác dụng giãn mạch của nó. Việc cho Mg có thể đặc biệt hữu ích trong ngộ độc digitalique, vì lẽ digitalique phong bế ATPase màng tế bào.
– những bệnh cảnh yếu cơ, cai máy thở khó khăn…
– những bệnh cảnh tâm-thần kinh không giải thích được : run rẩy, rối loạn tâm thần, co giật, mê sảng…;
– hội chứng cai rượu
– những “ hypo ” được nói trên
– tiền sản giật : trong phòng ngừa và điều trị các cơn co giật ;
– hen phế quản : hiệu quả đáng ngờ
Việc cho Mg không có vị trí trong suy thận, vì trong trường hợp điển hình suy thận liên kết với tăng magie-huyết (ngoại trừ trong CVVH, vì lẽ dịch thay thế không chứa nhiều Mg).
TĂNG MAGIE-HUYẾT (HYPERMAGNESIEMIE)
Tăng magie-huyết chủ yếu thứ phát suy tim, nhưng nói chung chỉ đáng quan ngại trong trường hợp cho Mg quá mức (ví dụ trong vài trường hợp sản giật). Tăng magie-huyết dẫn đến hạ huyết áp, tim nhịp chậm, khoảng P-R kéo dài và bloc nhĩ-thất. Sự biến mất của những phản xạ gân-xương có thể giúp chẩn đoán.
Sự cho Ca có thể bù những triệu chứng này. Tiêm truyền dồi dào phối hợp với cho furosemide có thể làm gia tăng mất theo đường tiểu. Thẩm tách máu có thể được đòi hỏi.
Reference : MANUEL DE REANIMATION, SOINS INTENSIFS ET MEDECINE D’URGENCE. Edition 2009.
BS NGUYỄN VĂN THỊNH
(30/3/2011)
Tiếng sông Hương 